ERMENI HABER AJANSI

Թուրքիան գտնվում է աշխարհագրական բարդ դիրքում՝ եվրասիական, արաբական և աֆրիկյան տեկտոնական խզվածքների խաչմերուկում, ինչն այն դարձնում է սեյսմիկ առումով ամենաակտիվ տարածաշրջաններից մեկը։

Վերջին տարիներին Թուրքիայում և հարակից տարածքներում, մասնավորապես Էգեյան ծովում գրանցվել են բազմաթիվ երկրաշարժեր, որոնք հերթական անգամ անհանգստացրել են թուրք հասարակությանն ու ոլորտի մասնագետներին։

Այս իրավիճակում, այլ քաղաքներին զուգահեռ, փաստացի առավել մեծ վտանգի տակ է հայտնվում Ստամբուլ քաղաքը։ Մի շարք գիտնականների եզրակացությունները փաստում են, որ այն Թուրքիայի ամենախոցելի քաղաքներից մեկն է այս առումով։

Ստամբուլը, Թուրքիայի ամենամեծ և ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է: Այն գտնվում է «Հյուսիսային Անատոլիական խզվածքի» (North Anatolian Fault) մոտ, որը համարվում է աշխարհի ամենաակտիվ տեկտոնական խզվածքներից մեկը։

Հենց այս խզվածքն էլ եղել է պատճառ մի շարք այնպիսի աղետալի երկրաշարժերի համար, ինչպիսին է օրինակ 1999 թվականի Իզմիթ քաղաքի երկրաշարժը (7.6 մագնիտուդ), որի հետևանքով զոհվել էր ավելի քան 17.000 մարդ։

Պրոֆեսոր Նաջի Գյորուրը, ով Թուրքիայի ամենահայտնի սեյսմոլոգներից է ու հետևում է ամենօրյա կտրվածքով գրանցվող երկրաշարժերին, ևս հավաստում է, որ Ստամբուլը գտնվում է մեծ երկրաշարժի ուղիղ վտանգի առաջ։ Նրա կարծիքով՝ խզվածքի վրա կուտակված էներգիան կարող է ազատվել ցանկացած պահի, ինչն էլ կարող է հանգեցնել 7 և կամ ավելի մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժի։

«Ստամբուլը պատրաստ չէ այդպիսի երկրաշարժի, քանի որ քաղաքի շինությունների մեծ մասը չեն համապատասխանում ժամանակակից սեյսմիկ ստանդարտներին», - ասում է Գյորուրը։

Ստամբուլի հնարավոր աղետալի հետևանքների կանխավարկածը վերջերս հաստատեց նաև Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը: Ընթացիկ տարվա (2025) փետրվարի սկզբին Էրդողանը կոչ արեց տեղական ինքնակառավարման մարմիններին լրջորեն նախապատրասվել երկրաշարժերին:

«Մեր քաղաքները և հատկապես Ստամբուլը սեյսմակայուն դարձնելուց բացի այլընտրանք չունենք»:

Այսպիսի կոչով երկրի առաջնորդը հանդես է գալիս Էգեյան ծովում և Թուրքիային հարող ափամերձ շրջաններում պարբերաբար գրանցվող երկրաշարժերի ֆոնին, որի վերաբերյալ նույնիսկ զեկույց է հրապարակվել Թուրքիայի «Աղետների և արտակարգ իրավիճակների վարչությունը» (AFAD):

Ըստ այդմ՝ հունվարի 28-ից մինչև փետրվարի 3-ը,  Թուրքիայի ժամանակով 15:50-ին Էգեյան ծովում 570 ցնցում է գրանցվել: Կանխատեսվել է նաև ծովում հրաբխի հնարավոր ժայթքման և դրա հետևանքով հնարավոր ցունամիի վտանգի մասին, որն էլ կարող է հասնել մինչև թուրքական բնակավայրեր:

Այսպիսի վերլուծություններին զուգահեռ նույնիսկ ափամերձ շրջաններում մեկնարկեցին շչակների տեղադրման աշխատանքներ՝ հնարավոր ցունամիի իրազեկման պարագայում դրանք կիրառելու նպատակով:

Այս օրերին տիրող իրավիճակի վերաբերյալ վերլուծություններն ու տարատեսակ տեղեկություններն ակամա հիշեցնում են ոչ վաղ անցյալում Թուրքիայում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժերի մասին: Երկու տարի առաջ՝ 2023-ի փետրվարի 6-ին իրարահաջորդ և ավելի քան 7 բալ ուժգնությամբ ստորգետնյա ցնցումներ գրանցվեին երկրի հարավային Քահրամանմարաշ (պատմ. Մարաշ) նահանգում, ինչի հետևանքով զոհվեց ավելի քան 55.000 մարդ, իսկ տուժածների և անտունների հարցը մինչ օրս մնում է վերջնականորեն չլուծված: 

Քահրմանամարաշի երկրաշարժերը, մի շարք սեյմսոլոգների կարծիքով, ակտիվացրել են հարակից խզվածքներն ու դրանցում գազերի կուտակման գործընթացը և չնայած նրան, որ այս երկրաշարժերն ուղղակիորեն չեն ազդել Ստամբուլի վրա, դրանք ցույց են տալիս, որ տեկտոնական լարումները շարունակում են աճել։

Սեյմսոլոգ, պրոֆեսոր Օվգյուն Ահմեդ Էրջանը նշում է. «Ստամբուլը գտնվում է մեծ երկրաշարժի ռիսկին դեմ առ դեմ, և մենք պետք է պատրաստ լինենք։ Վերջին երկրաշարժերը Էգեյան ծովում ցույց են տալիս, որ տեկտոնական գործընթացները շարունակվում են և դա անխուսափելիորեն կազդի Ստամբուլի վրա»։

Այս համատեքստում անհրաժեշտություն է առաջանում դիտարկել Ստամբուլի երկրաշարժադիմացկությունը: «Ստամբուլի պլանավորման գործակալության» կողմից Մարմարայի երկրաշարժերի 25-ամյակի առթիվ 2024-ին պատրաստված զեկույցի համաձայն՝ Ստամբուլում գոյություն ունեցող շենքերի զգալի մասը դեռևս չի համապատասխանում երկրաշարժակայունության հիմնական պահանջներին և երկրաշարժի դեպքում ինչպես մարդկային կյանքերի, այնպես էլ նյութական վնասների տեսանկյունից մեծ կորուստներ կարող են լինել։

«Ստամբուլի հնարավոր երկրաշարժային կորուստների կանխատեսումների թարմացում» ուսումնասիրության շրջանակներում էլ ընդգծվել է, որ 7.5 ուժգնությամբ մագնիտուդ երկրաշարժի պարագայում կվնասվի ավելի քան 500.000 շենք: Եվ սա դեռևս 2019-ին:

Այսպիսով կարելի է կարծել, որ Ստամբուլը գտնվում է աղետալի երկրաշարժի և դրա աղետալի հետևանքներին դեմ հանդիման, իսկ քաղաքի ապագան կախված է նրանից, թե ինչպես կկողմնորոշվեն տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու կառավարությունը մինչև հնարավոր երկրաշարժը:

Ստամբուլի՝ երկրաշարժերին ոչ դիմացկուն լինելու հարցում միակարծիք են նաև գիտնականները: Նրանք անհրաժեշտ են համարում ստեղծված իրավիճակում արագացնել հնարավոր ցնցումների դեմ կանխարգելիչ միջոցների ձեռնարկումը:

Հարկ է նաև ընդգծել, որ դեռևս 2020-ին Էրդողանը հայտարարել էր Ստամբուլի քաղաքային վերափոխումների մասին, որի նպատակն էր ամրապնդել քաղաքի ենթակառուցվածքները և նվազեցնել երկրաշարժերի ռիսկերը։ Այս ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում էր քանդել հին և անապահով շենքերը և դրանց փոխարեն կառուցել նոր, երկրաշարժակայուն շինություններ։ Նա նաև կոչ էր արել կանոնավոր կերպով անցկացնել երկրաշարժային վարժանքներ և բարձրացնել բնակչության տեղեկացվածությունը երկրաշարժերի ժամանակ անհրաժեշտ գործողությունների վերաբերյալ: Չնայած տարիներ առաջ եղած նման հրահանգներին՝ իրականացված գործողությունների վերաբերյալ տեղեկություններն այդպես էլ մնում են անհայտ:

Այժմ էլ հերթական երկրաշարժերի պարբերականության խտացման ֆոնին Էրդողանը կրկին կոչ է անում լրջորեն նախատապատրաստվել երկրաշարժերին, ինչն էլ ուղղակի փաստում է նախորդիվ «լրջորեն չզբաղվելու» և հնարավոր վտանգները ցանկալի չափով չչեզոքացնելու մասին: