ERMENI HABER AJANSI

1915 թվականը հայ ժողովրդի համար խորը վերք է, որը մինչ օրս շարունակում է արնահոսել՝ չնայած անցել է ավելի քան մեկ դար։

Օսմանյան կայսրության կողմից մանրակրկտորեն պլանավորված և համակարգված ձևով իրականացված հայերի զանգվածային կոտորածները, ոճրագործություններն ու աքսորը հանգեցրին ավելի քան մեկուկես միլիոն հայի բնաջնջմանը՝ ձևավորելով այն իրողությունը, որն այսօր աշխարհին հայտնի է որպես Հայոց ցեղասպանություն։

Այս ողբերգությունը չէր սահմանափակվում միայն ֆիզիկական բնաջնջմամբ, այն ուներ նաև մշակութային, հոգևոր և քաղաքակրթական բնույթ՝ ուղեկցվելով եկեղեցիների, ձեռագրերի, լեզվի և մշակույթի դեմ ուղղված ոչնչացման գործողություններով։

Թեև ցեղասպանությունն իրականացվել է Օսմանյան կայսրության օրոք, որպես ցեղասպան գործողությունների հետնորդ հանդիսանում է ներկայիս Թուրքիայի Հանրապետությունը: Հարկ է ընդգծել, որ Թուրքիայի պաշտոնական դիրքորոշումն ինչպես նախկինում, այսօր ևս մնում է ժխտողականությանության տիրույթում, ինչն էլ արգելակում է ոչ միայն պատմական արդարության վերականգնումը, այլև՝ Հայաստանի հետ հարևանության և համագործակցության հեռանկարների ձևավորումը։

Վերջին տարիներին, հատկապես Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցից հետո, միջազգային հանրության դիրքորոշումները սկսեցին փոփոխվել. Միացյալ Նահանգների նախագահը, մի շարք եվրոպական պետությունների խորհրդարաններ ու միջազգային կառույցներ ճանաչեցին ցեղասպանության փաստը և դատապարտեցին այն։ Սակայն այդ ամենին զուգահեռ և ի հակառակ դրանց այս պահին ևս Թուրքիայում աճում է ազգայնական հռետորաբանությունը, պետական մակարդակով հայերի վերաբերյալ պատմական իրողությունների կեղծման գործընթացը և ինստիտուցիոնալացված ժխտողականության քաղաքականությունը:

Սակայն նախկինում հայկական կողմի այն դիրքորոշումը, որ ժամանակակից Թուրքիան պետք է ճանաչի ցեղասպանությունը՝ որպես քաղաքական նախապայման, աստիճանաբար անցում է կատարում դեպի հարցի ուղղակիորեն շրջանցման։ Եվ այժմ մնում է հարցի միայն բարոյական կողմը և կարիքը մեղադրանքի հարթության մեջ դնելը չէ, այլև պահանջն է՝ առերեսվել պատմության հետ։ Դա նշանակում է ընդունել, որ Օսմանյան կայսրությունը գործադրել է ցեղասպան քաղաքականություն հայ ժողովրդի նկատմամբ, և այդ անցյալը չպետք է ժխտվի կամ մոռացվի։ Պատմության հետ առերեսումը կարող է դառնալ կարևոր նախադրյալ՝ ժողովուրդների միջև իրական երկխոսության հաստատման, պետությունների հաշտության և համագործակցության համար։

Այս օրերին, երբ հիշատակում ենք Հայոց ցեղասպանության արդեն 110-րդ տարելիցը, կարևոր է ընդգծել, որ ցեղասպանությունը միայն անցյալ չէ։ Այն նաև արդիական հարց է, որը կապված է տարածաշրջանում խաղաղության, կայունության ու պատմական արդարության հաստատման հետ։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ցանկացած օրակարգ պետք է անպայման անդրադառնա պատմական ողբերգությանը, բայց ոչ մեղադրելու կամ հաշիվ պահանջելու տեսանկյունից, այլև որպես ճշմարտության հետ առերեսման, անցյալի վերքերի վրա հաշտության կամուրջներ կառուցելու և այդ ճանապարհով ապագային նայելու պայման: Հաշտություն առանց պատմության հետ առերեսվելու, թերևս, հնարավոր չէ:

2021-ից մեկնարկած հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Հայոց ցեղասպանության հարցը կարծես հետին պլան է մղվում, սակայն կարևոր է հասկանալ, որ ժողովուրդների միջև առկա պատմական հիշողությունների հետ պետք է առերեսվել թե՛ դրական և թե՛ բացասական կողմերով, քանի որ միայն այդ պարագայում, գուցե, տարիներ ի վեր արմատացած խնդիրների լուծման եզրեր գտնվեն: 

Հարկ է նաև նշել, որ առանց նախապայմանների խաղաղության օրակարգը ենթադրում է լուծում՝ ելնելով տարածաշրջանային բոլոր պետությունների շահերից, սակայն դա չպետք է նշանակի, թե Հայոց ցեղասպանություն չի եղել։

Քանի դեռ թուրքական կողմը չի առերեսվել իրողությունների հետ, չի կրել հետևանքների պատասխանատվությունը ու զգում է նախկինում գործած դաժանությունների անպատժելիության թեթևությունը, ո՞րն է երաշխիքը, որ հայկական կողմի հետ հարաբերությունները կարգավորելուց հետո մի օր թուրքը կրկին «թուրը չպիտի սրի»: