ERMENI HABER AJANSI

Օրեր առաջ Հայաստանում «Ցեղասպանագիտության շաբաթ» գիտական քառօրյակի շրջանակում տեղի է ունեցել շվեյցարահայ ֆոտոլրագրող Դեմիր Սյոնմեզի «Վիրավոր արծիվը» երկլեզու վավերագրության շնորհանդեսը։ Գրքում Սյոնմեզը վավերագրել է Արցախի անկումը (2020-2023), ներկայացրել պատերազմի ողբերգական իրականությունը, մարդկանց պատմությունները և նրանց ոգին։ Թեմայի շուրջ Ermenihaber.am-ը զրուցել է գրքի հեղինակի հետ։

- Պարոն Սյոնմեզ, Հայաստանում երկրորդ անգամ լույս է տեսել Ձեր՝ Արցախի մասին պատմող «Վիրավոր արծիվը» գիրքը։ Երկրորդ հրատարակությունում նկարագրել եք նաև արցախցիների բռնի տեղահանումը։ Ի՞նչ կարող եք ասել ձեր գրքի մասին: Ինչպե՞ս ծագեց գաղափարը և ինչպե՞ս որոշեցիք գրքի անվանումը:

- Արցախյան պատերազմից վերադառնալուց հետո ես շարունակեցի հետևել զարգացումներին և գրառումներ անել։ Նկատեցի, որ Արցախի պատերազմի մասին գրեթե ոչինչ չի խոսվում և չի գրվում։ Եթե 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության մասին հարյուրավոր գրքեր են հրատարակվել, միլիոնավոր տեսաշարեր և տեքստային աղբյուրներ կան, ապա Արցախի պատերազմի ու ցեղասպանության վերաբերյալ գրեթե չկան փաստաթղթեր կամ հրապարակումներ։ Վերջին շրջանում ակնհայտ է դարձել մի միտում՝ նպատակաուղղված մոռացության մատնել Արցախի ցեղասպանությունը։ Հենց այս գիտակցումով էլ ինձ մոտ միտք առաջացավ հրատարակել այս գիրքը՝ պատմության մեջ հետք թողնելու համար։

Գրքի առաջին հրատարակության մեջ ներկայացրել եմ 44-օրյա Արցախյան պատերազմը, ինչպես նաև այդ պատերազմի վերաբերյալ իմ գնահատականները, դիտարկումներն ու անձամբ իմ կողմից արված լուսանկարները։ Իսկ գրքի երկրորդ՝ վերատպված և ընդլայնված տարբերակում մանրամասնորեն անդրադարձել եմ միջազգային ուժերի (Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Իսրայելի, Ռուսաստանի, Պակիստանի, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքից և Լիբիայից հավաքագրված ջիհադականներից կազմված օկուպանտ և ցեղասպան կոալիցիա) կողմից Արցախի շրջափակման և  օկուպացման շրջանին։

2023 թվականի սեպտեմբերին, Արցախի վրա 9 ամիս շարունակ տևած շրջափակման արդյունքում, հայ բնակչությունը հարկադրված եղավ լքել իրենց հայրենի հողերը։ Այս ամբողջ ժամանակահատվածում Արցախը գտնվում էր լիակատար շրջափակման մեջ։ Արցախի ժողովուրդը ենթարկվել է սովի, ջրի և էլեկտրաէներգիայի բացակայության, առողջապահական ծառայությունների բացակայության և կյանքի պահպանման բոլոր անհրաժեշտ պայմաններից զրկման՝ փաստացիորեն թողնվելով մահվան դատապարտված վիճակում։ Ավել քան 100,000 արցախահայեր ստիպված եղան փախուստի դիմել և ապաստան գտնել Հայաստանում՝ փրկելով իրենց կյանքը։

Գիրքը վերաթողարկելու անհրաժեշտություն առաջացավ՝ ներառելու այն ողջ գործընթացը, որն արձանագրվեց վերջին իրադարձությունների ընթացքում։ Երկրորդ տպագրությունում դուք կգտնեք Արցախի շրջափակման և օկուպացիայի պայմաններում հատկապես Շվեյցարիայի պետության պաշտոնական քաղաքականության, շվեյցարական քաղաքական կուսակցությունների, քաղաքական գործիչների, հաստատությունների և հանրության դիրքորոշման մասին նյութեր։ Ներկայացված են նաև այս հարցերի շուրջ իմ կատարած ուսումնասիրությունները։

Գրքի այս նոր՝ ընդլայնված հրատարակությունը լրացնում և արժևորվում է իմ ընկեր, Armenpress-ի լուսանկարիչ Հայկ Մանուկյանի ներդրմամբ։ Նրա պատկերագրական վավերագրումներն արձանագրում են Արցախի շրջափակումը և արցախահայության հարկադիր տեղահանությունն դեպի Հայաստան։

Գրքի վերնագիրը որոշվել է իրական պատմությունից ոգեշնչված։ 2020 թվականի նոյեմբերի 11-ին, երբ վերադառնում էինք Եզդի զինվոր Թեմուր Կոթայանի հուղարկավորության արարողությունից դեպի Երևան, ճանապարհին մի վիրավոր արծվի ձագ նկատեցինք։ Մտածեցի նրան Երևան բերել և կենդանաբույժի մոտ տանել, սակայն ընկերներս ասացին, որ արծվի ապրելու հավանականությունը շատ փոքր է։ Արծիվն ուժասպառ էր, վիրավոր ու այլևս չէր կարողանում թռչել։ Նրա աչքերի շարժումից զգացվում էր՝ նա քաղցած է, ծարավ ու հոգնած, և վերջին շունչն է տալիս։ Այդ փոքրիկ արծիվը, իր անօգնական հայացքով մեզնից օգնություն էր հայցում։ Բայց ցավոք՝ մենք ևս անզոր էինք որևէ բան անել։ Ընկերներս արծվի ձագին թողեցին ճանապարհի եզրին գտնվող դաշտի մեջ։ Երբ հեռանում էինք մեքենայով, մտքովս դեռ նա էր՝ այդ անօգնական, փոքրիկ արծիվը։ Արդյոք նա դեռ ողջ է՞։

Այդ վիրավոր արծվի ձագը ինձ համար Արցախի խորհրդանիշն էր՝ իմ սրտում ու մտքում։ Հենց այդ պատճառով էլ գրքին այլ անուն տալ պարզապես հնարավոր չէր։

– Ձեր գիրքն առաջինն է, որը պատմական փաստագրությունից բացի, ներկայացնում է Արցախյան երկրորդ պատերազմը և 2023 թվականին տեղի ունեցած բնակչության բռնի տեղահանությունը։ Ո՞րն է այն հիմնական ուղերձը, որը ցանկանում եք փոխանցել աշխարհին այս գրքի միջոցով։

– Այս ստեղծագործությունը պատմական շրջանի վկայությունն է ոչ միայն լուսանկարներով, այլ նաև տվյալ ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած իրադարձությունների խորացված տեսական, քաղաքական և սոցիալական վերլուծություններով։ Կարճ ասած, այս գրքում կարելի է գտնել հետևյալ հարցերի պատասխանները՝ ով էր հայ ժողովրդի ընկերը, ով էր թշնամին, ով դավաճանեց նրանց, ինչպե՞ս արձագանքեց միջազգային հանրությունը, ինչպիսի՞ դիրքորոշում որդեգրեցին միջազգային կազմակերպություններն ու պետությունները պատերազմի ընթացքում։

Այս գիրքը փաստաթուղթ է, որը վկայում է, որ հայ ժողովրդի դեմ իրականացվող ցեղասպանությունը դեռ շարունակվում է։ Այն վավերացնում է 21-րդ դարում Արցախի ժողովրդի դեմ կատարված մարդկության դեմ հանցագործությունները և ցեղասպանությունը՝ դառնալով կարևոր աղբյուր ոչ միայն մեր օրերի, այլև ապագայի համար։

Լուսանկարների հեղինակ՝ Հայկ Մանուկյան