Հարցազրույց09:05, 02 Հուլիս 2013
Թուրքիայում սոցիալիստական շարժումը սկսվել է հայ հնչակյաններից
Թուրքական «Սի Էն Էն թուրքը» հարցազրույց է վերցրել Լիբանանի «Սոցիալ-դեմոկրատական հնչակյան կուսակցության» նախագահ Ալեքսան Քյոշքերյանից: Վերջինս Թուրքիայում էր գտնվում 1915 թվականի հունիսի 15-16-ին մահապատժի ենթարկված 20 հնչակյան գործիչների հիշատակին նվիրված արարողության մասնակցելու համար:
- Ի՞նչ կփոխվեր, եթե 1913 թ. Ռումինիայում կայացած Հնչակյան կուսակցության որոշումն իրագործվեր:
- Եթե հնչակյանները կարողանային հաջողության հասնել, ո´չ ցեղասպանությունը կլիներ, ո´չ էլ 5 միլիոն մարդ կզոհվեր: Օսմանյան Կայսրությունն էլ Առաջին աշխարհամարտի մեջ չէր մտնի: Սա էլ էր հավանական:
- Ըստ Ձեզ` ինչու՞ այս դեպքը (20 հնչակյանների մահապատիժը-խմբ.), որ Թուրքիայի պատմության վրա խորը հետք է թողել, այսքան երկար ժամանակ լռության էր մատնված:
- Այդ քսան կուսակցական գործիչների մահապատիժն անքակտելիորեն կապված է Հայոց ցեղասպանության հետ: Դեռ նոր-նոր են սկսում ինչ-որ բաներ խոսել: Այժմ արդեն համեմատաբար ազատ միջավայր կա:
- Զարմանալի չէ, արդյո՞ք, որ այս դեպքը մինչև այսօր Թուրքիայի սոցիալիստները օրակարգ չեն բերել:
- Շատ հետաքրքիր է` գուցե չեն իմացել, կամ գուցե իմացել են, բայց վախեցել են խոսել այդ մասին: Իրականում Թուրքիայում սոցիալիստական շարժումը հենց հնչակյաններից է սկսվել: Մեր կուսակցությունը հիմնվել է 1887 թվականին Շվեյցարիայում մի խումբկովկասահայերի կողմից: Նրանք վերցրեցին ռուսական սոցիալիստական հայացքները և դրանց հավելեցին Հայկական հարցը` Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի իրավունքները:
- Դա կարո՞ղ եք փաստարկել:
- Փաստեր ունենք, որ առաջին սոցիալիստական կուսակցությունն ենք եղել: Անցած տարի, երբ կուսակցության հիմնադրման 125 ամյակն էինք նշում, արխիվից 1908 թվականի հեղաշրջումից հետո թվագրվող օսմաներեն փաստաթղթեր ենք գտել: Մենք այս հողերի առաջին սոցիալիստական կուսակցությունն ենք: Եթե պատմաբաններն էլ ուսումնասիրեն, ապա օսմանյան արխիվներում նորանոր ապացույցներ կգտնեն: Մեզ մոտ միայն պատճեներն են: Փաստաթղթերի օրիգինալները գտնվում են Թուրքիայում են: Հայերեն մի խոսք կա` ավելի լավ է ուշ լինի, քանի ընդհանրապես չլինի (Ուշ լինի, նուշ լինի-խմբ.)
- Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունների կարգավորման համար ինչպիսի՞ ապագա եք կանխատեսում: Թուրքիայում այդ հարցի վերաբերյալ հիմնականում ազգայնական դաշնակցականներից են պատասխան ստանում:
- Դրա պատճառը այն է, որ մեր քարոզչությունը թույլ է եղել: Այդ պատճառով մեզ միշտ քննադատում են: Լռության ժամանակն արդեն ավարտվել է: Վերջին 98 տարում, որպես հայկական առաջին կուսակցության անդամ, Թուրքիայում եմ և առաջին անգամ պաշտոնական շփումներ եմ ունենում:
- Խնդրի լուծման համար ի՞նչ բանաձև կառաջարկեք:
- Իմ հայացքները և Սփյուռքի մեր ընկերների հայացքները նույնն են: Թուրքիան Հայաստանին շրջափակման մեջ է պահում Ղարաբաղի հակամարտության պատճառով: Պետք է սահմանը բացել: Ցեղասպանության հարցն էլ մեզ համար ճշմարտություն է: Թուրքիան այդ իրողությունը ժխտում է, դեռ ավելին, մեր բոլոր պատմական հուշարձանների, մեր բնակավայրերի անունները փոխում է: Դա էլ է ցեղասպանություն:
- 2015 թվականի նախաշեմին այդ գործընթացը նոր թա՞փ կստանա: Նախատեսվում է, որ 100-րդ տարելիցին դիվանագիտության մեջ Ցեղասպանության ընդունման համար միջազգային ճնշում կլինի:
- Ցեղասպանությունը մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն է: Այն ժամանակային սահմանփակում չունի: Ինչ երեկ ենք պահանջել, նույն էլ պահանջելու ենք վաղը: Թուրքիան պետք է ճանաչի ցեղասպանությունը, ներողություն խնդրի և նյութապես ու բարոյապես փոխհատուցի:
- Թուրքայի տեսանկյունից ամենաքննարկվող թեման փոխհատուցման հարցն է:
- Խաղաղությունը պետք է արդարության հիման վրա կառուցվի: Հակառակ դեպքում այն կփլուզվի: Իրավաբաններն այս հարցի վերաբերյալ պետք է խոսեն: Ամենակարևորը, որ առաջին քայլերն արվեն:
- Բայց Անկարան Հոլոքոստի պարագայում Գերմանիայի կատարած փոխհատուցումների պես գործընթացը չի ողջունում:
- Խնդիրը քաղաքական հարց է: Երբ 1948 թվականին Մարդու իրավունքների հռչակագիրն ընդունվեց, տրվեց նաև «ցեղասպանություն» եզրաբառի սահմանումը: 1948 թվականից հետո հրեաների համար ազգային պետություն ձևավորվեց, ցեղասպանության կոնվենցիայով որոշվեց Իսրայելին փոխհատուցում վճարել: Սակայն հայերի պարագայում աշխարհում միայն 25 երկիր է ցեղասպանություն ճանաչել: Հիմքում մեծ տերությունների շահերը կան: Իսկ կարևոն այն է, որ կա մեկ իրողություն: Մենք միասին ենք ապրելու: Կարո՞ղ եք Հայաստանը, Սիրիան, Վրաստանը իրենց տեղից մեկ այլ վայր տեղափոխել: Այդ համակեցությունը եղբայրության և վստահության վրա պետք է կառուցել: Սակայն մի տեղ այդ վստահությունը ցեղասպանության պատճառով կորսվել է:
Նշենք, որ 1913 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Հնչակյան կուսակցությունը Ռումինիայում տեղի ունեցած ժողովի ժամանակ որոշում ընդունեց ոչնչացնել «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության ղեկավարներին: 1914 թվականին մի շարք հնչակյաններ ձերբակալվեցին: Ռազմական դատարանը Հնչակյան կուսակցության կենտրոնական խորհրդի անդամ Փարամազի (Մարտիրոս Սարգսյան) և նրա 19-ը ընկերների նկատմամբ «Անկախ և ազատ Հայաստան ստեղծելու նպատակով զինված գործողություններ իրականցնելու և օտար երկրներն Օսմանյան կայսրության դեմ հրահրելու» մեղադրանք առաջադրեց:
Դատարանի նախագահի այն հարցին, թե արդյո՞ք ճիշտ է, որ երկիրը մասնատելու, վերացնելու նպատակով անկախ Հայաստանի ստեղծման նպատակին եք ծառայել, Փարամազը հետևյալ կերպ է պատասխանում. « Դուք մեր երկիրը սրանից 600 տարի առաջ, փորձելով մեզնից խլել, բռնազավթեցիք: Մեր ժողովրդին անդադար ջարդերի ճանապարհով փորձեցիք վերացնել և այժմ էլ ամբողջ Օսմանյան երկիրը ջանում եք վերածել Թուրքիայի: Երբ դուք եք դա անում, չեք համարվում հանցագործ ու մեղավոր, բայց երբ մենք ենք ցանկանալու մեր պատմական իրավունքները կրկին ձեռք բերել, մեր ջանքերի համար մեզ մեղավոր եք համարում»:
Նրանք բոլոր են մահվան դատապարտվեցին: Մահապատիժն իրականացվեց հունիսի 15-ին: Կախաղանի մոտ Փարամազը գոչում էր. «Դուք միայն մեր մարմինը կարող եք սպանել, սակայն մեր դավանած գաղափարները` երբեք… Վաղը հայությունը, երկրի արևելքում անկախ և սոցիալիստական Հայաստանին է ողջունելու»:
Ermenihaber.am
Այս ենթաբաժնի վերջին նորությունները
Ermenihaber.am-ը Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցին ընդառաջ հատուկ հարցազրույց է պատրաստել քաղաքական հայացնքերի պատճառով թուրքիան լքած Դողան Օզգյուդենի հետ:
«Պաշտոնական Անկարան ձգտում է ակնհայտորեն լճացած գործընթացի միջոցով հնարավորինս նվազեցնել Մեծ Եղեռնի ազդեցության քաղաքական բաղադրիչը»։
Ermenihaber.am-ին հատուկ հարցազրույց է տվել թուրք գրող, պատմաբան, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ իրականացնող Նեսիմ Օվադյա Իզրաիլը։
Ուղիղ խոսք
Ոմանց ձեռքին միջուկային մարտագլխիկներով հրթիռներ կան, իսկ իմ ձեռքում ինչո՞ւ չպետք է լինեն: Ես դա չեմ ընդունում
ամենաշատ ընթերցված
Թուրքիայի նախագահը Իրաքից վերադառնալիս անդրադարձել է հայ-թուրքական հարաբերություններին և այդ համատեքստում խոսել է Հայոց ցեղասպանության մասին։
Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հանդես է եկել արդեն ավանդական դարձած ապրիլքսանչորսյան ուղերձով։
Ermenihaber.am-ին հատուկ հարցազրույց է տվել թուրք գրող, պատմաբան, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ իրականացնող Նեսիմ Օվադյա Իզրաիլը։
Չի կարող պատահել, որ ազգի մեծամասնությունը կոտորվի, հայրենիքի մեծամասությունը հափշտակվի, բայց փրկված բեկորների մեջ մաղձ ու դառնություն կամ ատելություն ու վրեժ չառաջանա:
Ermenihaber.am-ը ներկայացնում է թուրք լրագրող-գրող Նևզաթ Օնարանի՝ «Համիդիեից ապրիլի 24» խորագրով հոդվածի հայերեն թարգմանությունը։
Օրացույց
Հարցումներ
Այս տարի կբացվի՞ հայ-թուրքական սահմանը 2 երկրների քաղաքացիների համար:
արտարժույթ
EUR | TRY | USD |
549.84 | 90.05 | 485.12 |