ERMENI HABER AJANSI

Ermenistan Başbakanı'nın Basın Sözcüsü Nazeli Bağdasaryan, Armenpress ajansının ricası üzerine Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın son açıklamalarını değerlendirdi.

Soru: Sayın Bağdasaryan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, uluslararası medya forumu sırasında "Zangezur Koridoru" söylemini geliştirerek, "Azerbaycan yükleri ve Azerbaycan vatandaşları Ermeni sınır muhafız hizmeti ya da başka herhangi biriyle karşılaşmamalıdır" ifadelerini kullandı. Bu ulaşım hattını, Azerbaycan tarafı kendi toprakları arasında engelsiz ve güvenli bir bağlantı olarak değerlendirdiğini belirtti. Aliyev'e göre, bu konu Abu Dabi'de Ermenistan Başbakanı ile yapılan görüşmede de gündeme gelmiş. Ayrıca kendi topraklarında herhangi bir "operatör, arazi kiralama ya da kullanım hakkı" olmayacağını da vurguladı. Bu açıklamaları nasıl değerlendirirsiniz? Bu konudaki Ermenistan'ın tutumu nedir?

Cevap: Ermenistan Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhurbaşkanının dile getirdiği onomastiği ve bundan kaynaklanan mantık çerçevesini hiçbir zaman hiç kimseyle görüşmemiştir, şu anda da görüşmemektedir ve gelecekte de görüşmeyecektir. Ermenistan Cumhuriyeti, gerek Azerbaycan'la, gerekse uluslararası diğer ortaklarla "Barış Kavşağı" projesini müzakere etmektedir. Ayrıca, Ermenistan Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti toprakları üzerinden, Ermenistan'ın Sünik İdari Bölgesi ile ülkenin diğer bölgeleri arasında ve üçüncü ülkelerden ve üçüncü ülkelere yönelik ulaşım bağlantılarının açılmasını da beklemektedir. Ermenistan Cumhuriyeti, kendi toprakları üzerinden Azerbaycan'ın batı bölgeleri ile Nakhicevan Özerk Cumhuriyeti arasında, aynı zamanda Azerbaycan'dan üçüncü ülkelere yönelik ve üçüncü ülkelerden ulaşım iletişimini sağlamaya hazırdır. Tüm bu süreç, her iki ülkenin toprak bütünlüğü, egemenliği, yetki alanına tam saygı ve karşılıklılık ilkesi temelinde gerçekleşmelidir. Bu yıl 10 Temmuz'da Abu Dabi'de ve ne öncesinde ne de sonrasında Ermenistan Cumhuriyeti, bu çerçeve dışında herhangi bir başka seçeneği görüşmemiştir ve görüşmeyecektir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın, "Azerbaycan vatandaşları Ermeni sınır muhafız hizmetiyle karşılaşmamalıdır" yönündeki açıklaması, yapılan görüşmelerin mantığıyla örtüşmemektedir. Bu, aslında Ermenistan Cumhuriyeti'ne yönelik gizli bir toprak talebi anlamına gelmektedir ki, bu kabul edilemez ve şimdiye kadar yürütülen müzakerelerin ve varılan mutabakatların ruhuna ve lafzına aykırıdır. Başbakan Paşinyan'ın bu yıl 16 Temmuz'daki basın toplantısında belirttiği gibi, Ermenistan topraklarına giriş yapan – transit geçişler de dahil olmak üzere – yükler ve vatandaşlar, uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olarak zorunlu gümrük ve sınır kontrolüne tabi tutulmalıdır. Ermenistan Cumhuriyeti, kendi topraklarına kimin giriş yaptığını, giriş yaptıktan sonra çıkış yapıp yapmadığını bilmemekten imtina edemez.

Vatandaşların ve onların sunduğu belgelerin doğruluğu mutlaka denetlenmelidir; uyumsuzluk durumunda bu kişilerin Ermenistan'a girişine izin verilemez. Aynı şekilde, transit geçiş amacıyla Ermenistan'a giren yük ya da malın Ermenistan Cumhuriyeti topraklarını terk edip etmediği bilgisi de devletin denetiminde olmalıdır, aksi takdirde bu durum kaçakçılığın ve yasaklı malların dolaşımı kontrolsüz bir kaynağına dönüşebilir. Ermenistan Cumhuriyeti, ayrıca kendi toprakları üzerinden ne tür yüklerin taşındığına dair bilgi sahibi olmaktan geri duramaz. Örneğin, kimyasal maddelerle yüklü bir vagon ya da kamyonun kaza yapması halinde, sonuçlarına Ermenistan devleti katlanmak zorunda kalacak ve gerekli müdahaleyi Ermenistan'ın ilgili kurumları gerçekleştirecektir. Bu nedenlerle, Ermenistan Cumhuriyeti topraklarından geçiş yapılırken ülkenin yetkili kurumlarıyla temas kurulmaksızın herhangi bir geçiş biçimi mümkün değildir. Tıpkı Ermenistan gibi, Azerbaycan da kendi topraklarında uluslararası suçun çeşitli biçimlerini önleme ve onlarla mücadele etme yönünde çok sayıda uluslararası yükümlülüğe sahiptir. Devletler bu yükümlülüklerini, diğer araçların yanı sıra, gümrük ve sınır hizmetleri aracılığıyla yerine getirirler. Dolayısıyla, bu çerçevede de bakıldığında, Azerbaycan'ın yaptığı açıklamalar Ermenistan açısından anlaşılır değildir. Ayrı bir husus da vardır ve bunu Başbakan Paşinyan 16 Temmuz'daki basın toplantısında ifade etmiştir. Bu kontroller, Ermenistan Cumhuriyeti'nin sınır ve gümrük noktalarında modern teknolojilerin uygulanmasıyla, bazen temassız şekilde, biyometrik pasaportlar ile ve yüklerin çevrimiçi beyanı ve taranması yoluyla gerçekleştirilebilir. Bugün bu, dünyanın birçok ülkesinde kabul görmüş bir uygulama biçimidir. Her halükarda, Ermenistan Cumhuriyeti topraklarından geçen vagonlar mühürlenmelidir, zira bu, içlerinden kaçak malların çıkarılmasını önlemek açısından gereklidir. Ayrıca, transit geçişler için uluslararası düzeyde kabul görmüş ücretlendirmeler mevcuttur. Demiryolları için farklı, boru hatları için farklı, karayollarında ise yük taşıyan araçlar ile yolcu taşıyan araçlar için farklı tarifeler uygulanmaktadır. Zaman zaman ülkeler, bu tarifeler konusunda karşılıklılık ilkesi temelinde uzlaşmaya varmaktadır. Her durumda, uygun şekilde mutabakata varılmış ücretlerin ödenmesi gerekir ve Ermenistan Cumhuriyeti'nin devlet bütçesi, ulaştırma iletişimlerinin yeniden faaliyete geçmesinden gelir elde etmelidir.

Güvenlik konusuna gelince, Ermenistan Cumhuriyeti, kendi topraklarından geçen yolların, yüklerin, ulaşım araçlarının ve yolcuların güvenliğini bizzat kendisi sağlamaktadır. "Barış Kavşağı" projesi kapsamında öngörülen ulaşım hatları için ilave güvenlik mekanizmaları planlanmıştır. Bunlardan biri, bu amaçla Ermenistan Ulusal Güvenlik Servisi (UGS) bünyesinde özel bir birimin kurulmasıdır. Ermenistan Cumhuriyeti, transit geçişin güvenliğini – ister yükler, ister taşıt araçları, boru hatları, kablolar ya da yolcular için olsun – sağlamaya hazırdır. İki ülkedeki ulaştırma bağlantılarının yeniden açılabilmesi için gerekli yatırımlar konusuna gelince, her ülke kendi uygun gördüğü yatırım modeli doğrultusunda karar vermektedir. Başbakan Paşinyan, 16 Temmuz'daki basın toplantısında Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında uygulanacak hiçbir yatırım modelinin Ermenistan'ın toprak bütünlüğü, egemenliği ve yetki alanının dışına çıkamayacağını açıkça belirtmiştir.

Soru: Azerbaycan tarafında, Ermenistan ve İran sınırına kadar olan demiryolu inşaatıyla ilgili olarak İlham Aliyev, demiryolu yapımının neredeyse tamamlandığını ve muhtemelen bir yıldan daha kısa sürede, hatta belki gelecek yılın baharında, demiryolunun Azerbaycan bölümünün tamamlanacağını belirtti. Ayrıca, son beş yılda Ermeni tarafının herhangi bir çalışma yapmadığını ve bu konunun kasıtlı olarak gündemden çıkarıldığını iddia etti. Aliyev'e göre, bu durumda "Ermenistan'ın hiç transit ülke olma ihtimali neredeyse sıfıra iner ve eğer Ermenistan süreci engellemeye devam ederse, yalnızca ulaşım değil, siyasi izolasyona da sürüklenecektir." Azerbaycan tarafının bu tür iddialarını nasıl değerlendirirsiniz?

Cevap: Bölgedeki ulaşım bağlantılarının yeniden açılmasına yönelik yukarıda sıralanan öneriler, Ermenistan Cumhuriyeti Hükûmeti tarafından Azerbaycan'a defalarca iletilmiştir. Dahası, geçtiğimiz yıl, Ermenistan tarafından yeni bir teklif sunulmuştur. Bu teklife göre, Ermenistan lokomotifleri, Ermeni makinistler tarafından ve yukarıda belirtilen ilkelere tam uygunlukla, Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nakhicevan Özerk Cumhuriyeti arasında, aynı zamanda Sünik bölgesi ile Ermenistan’ın diğer bölgeleri arasında demiryolu yük taşımacılığını gerçekleştirebilirler. Bu öneri hakkında Başbakan Paşinyan, "Yerevan Diyaloğu" konferansı sırasında kamuoyuna açık şekilde açıklama yapmıştır. Ancak Azerbaycan, bu önerileri ya yok saymakta ya da reddetmektedir. Ermenistan Cumhuriyeti adına, yukarıda belirtilen tüm çözümleri hayata geçirmeye yönelik hazırlığımızı yeniden teyit etmekle yetkiliyim. Demiryolu inşaatı konusuna gelince; Azerbaycan'da inşa edilmekte olan demiryolunun aynı zamanda içsel bir işlevi de vardır. (Bakü'yü Azerbaycan'ın batı bölgeleriyle birleştirmektedir). Ermenistan Cumhuriyeti, Sünik bölgesinde yaklaşık 47 km uzunluğunda bir demiryolu inşa etme motivasyonuna, yalnızca Azerbaycan'la anlaşmaya varılması hâlinde sahip olabilir. Çünkü bu demiryolu, Azerbaycan'la mutabakat olmadan, Ermenistan'ın iç taşımacılığı için bile kullanılamaz. Böylece Ermenistan'ı, bölgedeki ulaşım bağlantılarının açılmasını gündemden çıkarmakla suçlamak gerekçeli değildir. Azerbaycan'la anlaşmaya varıldığı anda, söz konusu demiryolunun inşası hemen başlayacaktır. Bu bağlamda, bazı hazırlık çalışmaları hâlihazırda yürütülmektedir. Örneğin, Nırnadzor köyüne yeni bir yol inşa edilmektedir, çünkü köye karayolu bağlantısı şu an eski demiryolu hattı üzerinden sağlanmaktadır. Ermenistan Cumhuriyeti, komşularıyla tüm ulaşım hatlarının yeniden açılması konusunda samimi bir şekilde ilgilidir. Bunun açık kanıtı, Ermenistan Hükûmeti'nin oluşturduğu "Barış Kavşağı" projesidir. Bu proje, Ermenistan'ın resmî temsilcileri tarafından neredeyse her platformda sunulmaktadır.

Soru։ Azerbaycan Cumhurbaşkanı ayrıca barış antlaşmasından da bahsederek Yerevan ile Bakü'nün bunun imzalanmasına her zamankinden daha yakın olduklarını belirtti. Aynı zamanda, antlaşmanın ön imzalanması bağlamında, Ermenistan Anayasası'nın değiştirilmesini ve Minsk Grubu'nun feshedilmesini önkoşul olarak sunmaya devam etti. Bu aşamada antlaşmanın ön imzalanması Ermeni tarafı için kabul edilebilir bir seçenek midir? 

Cevap: Ermenistan Cumhuriyeti Başbakanı da Ermenistan ve Azerbaycan'ın barış antlaşmasının imzalanmasına çok yakın olduklarını açıkladı. Minsk Grubu mekanizmalarının feshedilmesi ve barış antlaşmasının olası ön imzalanması konusuna gelince, bu Ermenistan Cumhuriyeti için anlaşılır bir gündemdir ve şu anda bunun hangi koşullarda gerçekleşebileceği konusunda aktif tartışmalar yapılıyor. Anayasa ile ilgili meseleye gelince, Ermenistan Başbakanı defalarca belirtmiştir ki, barış antlaşmasının imzalanmasından sonra Ermenistan Anayasa Mahkemesi anlaşmayı Anayasa'ya aykırı bulursa, Başbakan bizzat ülkede anayasa değişiklikleri başlatacaktır. O zamana dek buna gerek yoktur, zira Ermenistan Anayasa Mahkemesi Eylül 2024 tarihli kararıyla, Anayasamızda herhangi bir ülkeye karşı toprak talebi olmadığını belirtmiştir. Başbakan Paşinyan bu konulara, Ermenistan Cumhuriyeti Hükümetinin 2021-2026 programının 2024 yılı uygulama süreci ve sonuçları hakkındaki raporun görüşülmesi sırasında ve "Yerevan Diyaloğu" konferansında yaptığı kapsamlı konuşmalarda ayrıntılı olarak değinmiştir. Ayrıca, Başbakan Paşinyan’ın yeni bir Ermenistan Cumhuriyeti Anayasası’nın kabul edilmesi gerekliliği konusunda daha 2018-2020 yıllarında tartışmalar başlattığı ve şu anda bu konunun aktif olarak kurumsal düzeyde tartışılma aşamasında olduğu da bilinmektedir. Ancak bu, Ermenistan’ın iç gündemiyle ilgili bir konudur ve Azerbaycan ile yürütülen müzakerelerle bağlantılı değildir. 

Soru: Barış anlaşmasının imzalanması veya ön imzalanması bağlamında esirlerin ve bulundukları yerleri bilinmeyen kişilerin serbest bırakılması konusu da görüşülüyor mu?

Cevap: Başbakan Paşinyan, bu konuların tüm görüşmelerde gündeme getirildiğini ve devam eden müzakerelerin de istisna olmadığını belirtmiştir.