ERMENI HABER AJANSI

Ermeni Soykırımı Müzesi-Enstitüsü'nün konferans salonunda, “Ermeni Soykırımının Yüz Yılı: Miras, Zorluklar ve Gelecek” başlıklı üç günlük uluslararası bir konferans başladı. Konferansa dünyanın farklı ülkelerinden 51 delege katılıyor.

Ermeni Soykırımı Müzesi-Enstitüsü Müdürü Edita Gzoyan açılış konuşmasında, Büyük Felaket’in (Meds Yeghern) 110. yılı dolayısıyla düzenlenen bir dizi etkinliğin parçası olan bu konferansın hem bilimsel açıdan büyük öneme sahip olduğunu hem de merkezi bir rol oynadığını belirtti.

Gzoyan, konferansın katılımcı profili ve coğrafi çeşitliliğinin oldukça temsili nitelikte olduğunu ifade etti. Ermeni soykırımı çalışmalarının bir asrı aşkın süredir gelişmekte olduğunu vurgulayan Gzoyan, bu konferansın temel amaçlarından birinin de soykırım araştırmaları disiplininin oluşum temellerini kavramak olduğunu kaydetti. Holocaust (Yahudi Soykırımı) araştırmalarının önce belgeleme ve eğitim programları aracılığıyla başladığını, daha sonra bu alanda merkezlerin kurulmasıyla bilimsel bir niteliğe kavuştuğunu hatırlatarak, benzer bir gelişim çizgisinin Ermeni Soykırımı araştırmalarında da gözlemlendiğini belirtti. Ona göre, bu alandaki ilk çalışmalar I. Dünya Savaşı sonrasında başlamış, ardından hem Ermenistan'da hem de diasporada akademik bir nitelik kazanmıştır.

Konferansın, yüzyıllık araştırma sürecinde nelerin yapıldığını, hangi konuların ele alındığını, araştırmaların hangi yönlerde geliştiğini ve gelecekte nasıl bir yön izleneceğini değerlendirmek açısından önemli bir fırsat olduğu ifade edildi.

Ermeni Soykırımı Müzesi-Enstitüsü Mütevelli Heyeti Başkanı Raymond Kevorkian ise, yıllarca yalnızca Ermeni Soykırımı’na odaklanarak bir tür içe kapanma yaşandığını belirtti. Oysa Osmanlı İmparatorluğu bağlamında “soykırım” kavramı kullanıldığında, bu süreçten aynı coğrafyada yok edilen üç halkın—Ermeniler, Süryaniler ve Rumlar—birlikte değerlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Bu nedenle, araştırmaların daha kapsamlı bir tarihsel bağlam içinde yürütülmesinin gerekliliğine dikkat çekti. Kevorkian’a göre, Ermeni Soykırımı artık evrensel nitelikte bir suç olarak ele alınmalıdır.

I. Dünya Savaşı sonrasında hukukçuların Osmanlı İmparatorluğu’nda işlenen suçlara dair incelemelerde bulundukları, ancak Türk devleti ve hükümetinin sorumlu tutulmasını sağlayacak yasal araçların eksik olduğu tespit edildi. Eldeki belgeler ve maddi kanıtlar incelendiğinde, uluslararası bir mahkeme kurulmasının zorunlu olduğu sonucuna varıldığı belirtildi. Bu çalışmalar, yalnızca soykırımın mahkûm edilmesi yönünde değil, aynı zamanda insan haklarının korunması ve özellikle mültecilerin ve göçmenlerin statüsünün uluslararası alana taşınması yönünde de etkili olmuştur.

Kevorkian, Rafael Lemkin’in bu süreçte oynadığı belirleyici rolü özellikle vurguladı. Lemkin’in çalışmaları, “soykırım” teriminin kavramsallaştırılması ve bu olgunun uluslararası alanda tanınmasını sağlaması bakımından eşsiz bir öneme sahiptir. Ayrıca Stefan Riga’nın araştırmaları sayesinde, İttihatçılar, Kemalistler ve Nazi ideolojisi arasında kanıta dayalı bağlantılar kurulduğu hatırlatıldı. Bu araştırmalar, İttihatçıların ve Kemalistlerin geliştirdiği proto-faşist ideolojinin, Naziler tarafından model olarak alındığını ortaya koydu. 1930’lu yıllarda Berlin’deki Türk büyükelçisi ile Nazi yöneticileri arasında kurulan yakın ilişkiler, bu ideolojik örtüşmeyi somutlaştırmıştı. Naziler, Türk modelini “azınlık sorununu çözmek için en iyi yöntem” olarak görmüş ve bu bağlamda sistematik yok etme politikasını benimsemişti.

Kevorkian’a göre, bu benzerlik daha sonra Yahudilerin kitlesel imhasının da temelini oluşturmuş ve bu nedenle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ermeni, Süryani ve Rum soykırımları, sonraki benzer suçlar için birer emsal haline gelmiştir. Bu nedenle, tarihsel değerlendirmelerde bu öncül etki mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.