Թուրքական մամուլի անդրադարձը վաշինգտոնյան համաձայնագրին, իմա՝ Թրամփի ուղուն

Հոդված14:01, 29 Օգոստոս 2025

Թուրքական մամուլի անդրադարձը վաշինգտոնյան համաձայնագրին, իմա՝ Թրամփի ուղուն

2020-ի արցախյան պատերազմից հետո Հարավային Կովկասում ուժերի հավասարակշռությունն էապես փոխվել է։ Վերջին տարիներին զգալիորեն ակտիվացել էին ԱՄՆ-ի միջնորդական ջանքերը՝ ներգրավվելու հայ-ադրբաջանական հակամարտության լուծման մեջ։

Ռուս-ուկրաինական հակամարտությամբ պայմանավորված ՌԴ-ի՝ դիրքերը տարածաշրջանում զգալիորեն թուլացել են և այդ թուլացման հեևանքով ակտիվացել են ԱՄՆ-ի ջանքերը։ Ուստի ԱՄՆ-ն է Թրամփի գլխավորությամբ ստանձնել միջնորդի դեր այդ հակամարտության լուծման գործում։ Միջնորդական ջանքերն իրենց հանգուցալուծումը գտան Վաշինգտոնում օգոստոսի 8-ին կայացած ԱՄՆ-Հայաստան-Ադրբեջան եռակողմ հանդիպմամբ։

Կողմերը Վաշինգտոնում ստորագրեցին համատեղ հռչակագիր, ըստ որի՝ հաստատում են խաղաղության, բարեկեցության և կայունության ուղին՝ որպես տարածաշրջանային հարաբերությունների նոր մեկնարկային կետ։ Այդ ուղին անվանակոչվում է «Թրամփի ուղի» (TRIPP - Trump Route for International Peace and Prosperity (հանուն միջազգային խաղաղության և բարգավաճման»)։

«Զանգեզուրի միջանցքը» Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը և Թրամփի ուղին լայնորեն լուսաբանվել են թուրքական մեդիա դաշտում՝ տարբեր շեշտադրումներով։

Պետական և իշխանական մամուլի անդրադարձը վերոնշյալ թեմաներին․

Թուրքիայի պետական «Anadolu» լրատվական գործակալությունը, հրապարակելով Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև նախաստորագրված համաձայնագրի տեքստը, նշել է, որ նախաստորագրումն այնուամենայնիվ չի նշանակում, որ համաձայնագիրն ուժի մեջ է մտել:

«Համաձայնագիրը կստորագրվի և կպաշտոնականացվի Հայաստանի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելուց հետո, որտեղ կան տարածքային պահանջներ Ադրբեջանի նկատմամբ» նշվել է հրապարակման մեջ։

«Anadolu»-ում Արազ Ասլանլըն՝ Միջազգային հարաբերությունների և ռազմավարական հետազոտությունների կովկասյան կենտրոնի (QAFSAM) ղեկավարը վերլուծական հոդված է հրապարկել «Ադրբեջան-Հայաստան գագաթնաժողովը Վաշինգտոնում. վերջին կանգառը վերջնական խաղաղությունից առաջ» վերնագրով։

Հեղինակը նշել է, որ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո գործընթացը մեծապես գտնվում էր Ռուսաստանի վերահսկողության տակ։ Սակայն, ժամանակի ընթացքում Եվրամիությունը (ԵՄ), Գերմանիան, ԱՄՆ-ն և Միացյալ Արաբական Էմիրությունները (ԱՄԷ), միջնորդել և հյուրընկալել են Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև բանակցություններ։ Ըստ հեղինակի՝ Թուրքիան երբեք դուրս չի մնացել գործընթացից։ Ադրբեջանը մշտապես համակարգել է իր խաղաղության ջանքերը Թուրքիայի հետ։ «Թուրքիան նպաստեց խաղաղության գործընթացին՝ երբեմն միջազգային հանդիպումների, երբեմն՝ երկկողմ և բազմակողմ բանակցությունների միջոցով, ինչպես օրինակ՝ Նիկոլ Փաշինյանի Ստամբուլ հրավերի դեպքում՝ 2025 թվականի հունիսի 20-ին։ Մոտ հինգ ժամ տևած բանակցություններից հետո, այդ թվում՝ պատվիրակությունների միջև երկու հանդիպումից և Աբու Դաբիում հուլիսին կայացած երկու առանձին հանդիպումներից հետո, Վաշինգտոնի գագաթնաժողովն ավարտեց գործընթացը» ընդգծել է Ասլանլըն։

Մյուս պետական լրատվականի՝ «TRT Haber»-ի հրապարկման մեջ ևս նշվել է, որ նախաստորագրումն այնուամենայնիվ չի նշանակում, որ համաձայնագիրը ուժի մեջ է մտել:

Թուրքական մերձիշխանական «Türkiye gazetesi» պարբերականը հրապարակում է արել հետևյալ վերնագրով՝ «Ադրբեջան-Հայաստան համաձայնագիր․ Կովկասում կայունության ժամանակն է» ։ Մասնավորապես նշվել է, որ Ալիևի և Փաշինյանի միջև ստորագրությունը, որոշ առումով, որոշել է «Զանգեզուրի միջանցքի» ապագան։ Համաձայնագիրը խոստանում է կայունություն տարածաշրջանում՝ միաժամանակ ամրապնդելով Թուրքիայի դիրքերը։

Փորձագետները նշում են, որ համաձայնագրի ստորագրմամբ Կովկասում նոր դարաշրջան է սկսվել և տարածաշրջանում խաղաղությունն ու կայունությունը միաժամանակ կգան, միաժամանակ կնպաստեն տնտեսական զարգացման աճին, և նշում են, որ Զանգեզուրի միջանցքի ապագան, որոշ առումով, որոշված է։ Թեև այս համաձայնագիրը ամրապնդում է Թուրքիայի դիրքերը, այն նաև խորհուրդ է տալիս բոլոր կողմերին զգոն մնալ Իրանի նկատմամբ։

Ընդգծվել է, որ համաձայնագիրը «Զանգեզուրի միջանցքը» դարձրել է կարևորագույն աշխարհի համար։ Նաև նշվել է, որ Ռուսաստան-Ուկրաինա հակամարտությունը փոխել է առևտրային ուղիները։ Այժմ այս միջանցքի կարևորությունն ավելի է մեծացել, և Իրանը գիտակցում է դա։ ԱՄՆ-ն վաղուց է ցանկանում ներկայություն ունենալ Հարավային Կովկասում և ռուս-ուկրաինական պատերազմը վերածել է հնարավորության»։

«Haberturk»-ը «Կովկասում ուժերի հավասարակշռությունը փոխվել Է. Ինչո՞ւ է Զանգեզուրի միջանցքը կարևոր» վերնագրով նյութում նշել է, որ Զանգեզուրի միջանցքը, որը ընդգծվել է ԱՄՆ-ի ղեկավարությամբ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ստորագրված համաձայնագրում, ունի Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ուժերի ամբողջ հավասարակշռությունը փոխելու ներուժ։ Միջանցքը, որը կկապի Բաքուն Նախիջևանի հետ՝ Հայաստանի տարածքով, իսկ այնտեղից՝ Թուրքիա, Թուրքիայի համար ճանապարհ է հարթել՝ ընդլայնելու իր առևտուրը Ադրբեջանի, Հայաստանի և Կասպից ծովին հարող երկրների հետ։

Մերձիշխանական «Yenişafak» լրատվական կայքում հրապարակվել է սյունակագիր Իբրահիմ Քարագյուլի քննադատական հոդվածը օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ստորագրված համաձանագրի և ձեռք բերված համաձայնության մասին։ Ըստ Քարագյուլի՝ Ալիևը պատերազմը տվեց Էրդողանին և խաղաղությունը նվիրեց Թրամփին։

Հեղինակի նշմամբ՝ այդ պայմանագիրը պետք է ստորագրվեր Ստամբուլում և Թուրքիան դրանից վիրավորված է։ Այն, որ համաձայնագիրը ստորագրվել է Վաշինգտոնում, Քարագյուլը կապում է նաև Ադրբեջան-Իսրայել հարաբերությունների հետ՝ նշելով, որ դա ԱՄՆ-Իսրայել հակաքայլն էր ընդդեմ Գազայի հարցում Թուրքիայի դիրքորոշման։

Հեղինակը նաև նշել է, որ թուրք հասարակությունը հիմնականում լռությամբ է ընդունել լուրը, քանի որ դրա շուրջ անորոշության կա, չեն հասկանում՝ ինչ է կատարվել։ Իսկ մի քանի օր անց Թուրքիայի դիվանագիտական, ոչ կոնկրետ, միայն Ադրբեջանին աջակցելու մասին ընդհանրական հայտարարությունից ակնհայտ է դառնում, որ ինչ-որ անորոշություն, տարօրինակություն կա։

Միևնույն ժամանակ Քարագյուլն ընդգծել է, որ նման հարցերում զգացմունքայնությամբ չի կարելի գործել, պետք է հաշվարկել՝ մտածելով ապագայի մասին, քանի որ երբեմն մեկ քայլը 100 տարի կարող է տևել։ Թուրքիայի համար հիմնական առաջնահերթությունը Անատոլիա-Կենտրոնական Ասիա դարպասը բաց պահելն է, և կարևոր է, որ Թյուրքական աշխարհի և Իսլամական գոտու միջև որևէ իմպերիալիստական ուժ չլինի՝ լինի դա Չինաստանը, ՌԴ-ն, թե ԱՄՆ-ն։ Ըստ Քարագյուլի՝ Ռուսաստանից փախչելով ԱՄՆ-ից կառչելու հավանականությունը կարող է այս տարածաշրջանի համար աղետալի հետևանքների հանգեցնել։ Քարագյուլը կարծում է, որ վտանգ է սպառնում է նաև Ադրբեջանին։ Ռուսական վախից ԱՄՆ-ին ապավինելը երկարատև ողբերգական հետևանքները կբերի։ Որքան էլ Արևմուտքին հակված լինեն, պետք է առաջնորդվել աշխարհագրությամբ, ոչ թե հույզերով։

Ըստ հեղինակի՝ ստորագրված համաձայնությունը կարող է իրար դեմ հանել Թուրքիային և ՌԴ-ին։ Մասնավորապես Ուկրաինայի հարցում, եթե համաձայնություն ձեռք բերվի, ապա ՌԴ-ն կարող է իր ուղղությունը փոխել։ Նա կարծում է, որ ՌԴ-ն ագրեսիվ է գործելու։ Սակայն այդպիսի իրավիճակում Ադրբեջանը հետևանքները միայնակ չի կրելու, իհարկե, Թուրքիան կողքին է լինելու, իսկ ահա ԱՄՆ-ն Ադրբեջանի համար ճկույթն անգամ չի շարժի և ՌԴ-ի հետ այլ հարցերով «առևտուր կանի»։
Քարագյուլը կարծում է, որ օգոստոսի 8-ին արված քայլի ծրագրված վերջնանպատակը գուցե է հենց դա է եղել (ԹՀ-ՌԴ առճակատումը)։

«Եթե Զանգեզուրի միջանցքի հարցը լուծվի, Թուրքիան կունենա անխափան առևտրային միջանցք՝ Նախիջևանի և Ադրբեջանի տարածքով դեպի Կենտրոնական Ասիայի հանրապետություններ, իսկ այնտեղից էլ՝ Չինաստան։ Սա մեծ հաղթանակ է։ Նման վերլուծական հոդված է հրապարկվել «‎Yenisafak»‎ լրատվամիջոցում։ Հեղինակ Յ. Բոսթանի «‎Անկարա-Վաշինգտոն. մեծ ռազմավարությունն ամրապնդվեց»‎ վերնագրով հոդվածում նշվում է, որ Զանգեզուրի միջացքը Անկարայի ու Բաքվի նախաձեռնությունն է, որի նպատակը տարածաշրջանային խաղաղության ամրապնդումն ու Չինաստան–Եվրոպա անխափան ցամաքային կապի ստեղծումն է։ Վերահսկողության հարցում կա տարաձայնություն՝ Բաքուն, Երևանը և Թեհրանը տարբեր դիրքորոշումներ ունեն։

«CNN Türk»-ի «Ի՞նչ է նշանակում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ստորագրված 13 կետանոց համաձայնագիրը» հրապարակման մեջ նշվել է, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ստորագրված նոր համաձայնագիրը և Ադրբեջան-Ռուսաստան ճգնաժամի կուլիսային զարգացումները վերաձևավորում են տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռությունը։

ԱՄՆ-ի կողմից «Զանգեզուրի միջանցք»-ի վերահսկողությունը ռազմավարական կորուստներ է պատճառում Ռուսաստանին և Չինաստանին, մինչդեռ Թուրքիայի ռազմավարությունը նույնպես էական դեր է խաղում այս զարգացումներում։ ԱՄՆ-ն իր պաշտպանական գիծը տեղափոխել է Զանգեզուր՝ Թուրքիայից հետո։ Սա կմեծացնի Թուրքիայի նկատմամբ ԱՄՆ-ի կարիքները։ Մենք կարող ենք տեսնել ԱՄՆ-ի նոր ներդրումները Թուրքիայում, հատկապես Աղրըի և Կարսի նման նահանգներում։

«Hurriyet»․ «Բաքուն և Երևանը հաշտվեցին Վաշինգտոնում» հրապարակման մեջ նշվում է, որ Ադրբեջանի ու Հայաստանի առաջնորդները նշանակալի քայլ կատարեցին դեպի խաղաղություն երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմից հետո: Սպիտակ տանը ստորագրված հռչակագիրը որակվեց որպես «պատմական քայլ»: Կոնկրետ քայլեր ձեռնարկվեցին նաև Զանգեզուրի միջանցքի վերաբերյալ, որը գործընթացի ամենահրատապ հարցերից մեկն է: Հրապարկման մեջ նշվել է, որ Զանգեզուրի միջանցքը, որը կկապի Նախիջևանը և Ադրբեջանը, կկոչվի «Թրամփի միջազգային խաղաղության և զարգացման երթուղի» (TRIPP):

Եթե ի մի բերենք իշխանական կայքերում տեղ գտած ձևակերպումները, ապա ստացվում է, որ

- Վաշինգտոնում կնքված համաձայնագիրն ամրապնդում է Թուրքիայի դիրքերը։

- Թուրքիան երբեք դուրս չի մնացել գործընթացից ու Ադրբեջանը մշտապես համակարգել է իր գործողությունները Թուրքիայի հետ։

Իսկ ինչպե՞ս է մեկնաբանվել եռակողմ հանդիպումը և այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքը ընդդիմադիր լրատվականներում։

«T24»-ում հրապարակվել է «Վաշինգտոնյան գագաթնաժողով Բաքու-Երևան գծի վրա․ Զանգեզուրի միջանցքը դարձել է Թրամփի երթուղի. ի՞նչ կարող է լինել դրա տարածաշրջանային ազդեցությունը» վերլուծական հոդվածը։ Միջազգային ճգնաժամային խմբի Թուրքիայի տնօրեն Նիգար Գյոքսելը «T24»-ին տված հարցազրույցում նշել է, թե ինչպես կարձագանքի Թուրքիան նախագծին։ Ըստ հեղինակի՝ կարևոր է Թուրքիայի «տարածաշրջանային խնդիրների տարածաշրջանային պատասխանատվության» սկզբունքը։ Գյոքսելի խոսքով՝ նախագծի իրավունքների ձեռքբերումը հեռավոր երկրի կողմից անհամատեղելի է այս սկզբունքի հետ Թուրքիայի համար և կարող է դրականորեն չընդունվել Անկարայի կողմից։

Բացի վերոնշյալից «T24»-ում հրապարակվել է նաև թուրք նախկին դիվանագետ, ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ (CHP-ԺՀԿ) Նամըք Թանի «Ադրբեջան-Հայաստան» խաղաղության հարցում Անկարան ուշացավ» վերնագրով հոդվածը։

Հեղինակը շեշտում է, որ չնայած նրան, որ 2020-ի 44-օրյա պատերազմում Թուրքիան տրամադրել է Ադրբեջանին աջակցություն, ինչը հնարավորություն է տվել վերջինիս վերականգնել ինքնիշխանությունը Ղարաբաղում, բացի այդ իր հարաբերությունները Հայաստանի հետ ևս կապել է ղարաբաղյան հարցի լուծման հետ, սակայն Էրդողանի կառավարությունը խաղաղաության գործընթացում դիվանագիտական բացթողումներ է թույլ տվել։

Մասնավորապես նշվել է

- Էրդողանը չկարողացավ ժամանակին և արդյունավետ օգտագործել դիվանագիտությունը խաղաղության ապահովման հարցում։

- Արտաքին քաղաքականությունը հաճախ ծառայեցրեց ներքին PR նպատակներին։

- Կորցրեց հավասարակշռությունը Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում և դարձավ Բաքվի քաղաքականությունից կախված։

Թանը նշում է, որ Թրամփի վարչակազմը կարողացավ օգտվել ստեղծված իրավիճակից և իր վերահսկողության ներքո բերել Ադրբեջան-Հայաստան բանակցային գործընթացը, որը վերջապես Վաշինգտոնում համաձայնագրով ավարտվեց: Թրամփի նախաձեռնությամբ Վաշինգտոնում կնքված պայմանավորվածությունը Թուրքիային թողեց երկրորդ պլանում։ Եզրակացության մեջ հեղինակը նշում է հետևյալը. «Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրի Վաշինգտոնում, այլ ոչ թե Անկարայում ստորագրումը Էրդողանի համար պատմության մեջ մտավ որպես ևս մեկ խոշոր դիվանագիտական հնարավորության կորուստ, այն էլ այն պահին, երբ կարելի էր ասել՝ բոլոր «աստղերը» համընկել էին»։

«Cumhuriyet»-ում հրապարակվել է «Թրամփի միջանցքը Հրվ․ Կովկասի համար սեպ է, իսկ Ադրբեջանի և ՀՀ-ի համար՝ ձեռնաշղթա» վերնագրով հոդված։

Ըստ հեղինակի՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» վերածումը Թրամփի միջանցքի սեպ է Հարավային Կովկասի համար և շղթա՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի համար։

- «Զանգեզուրի միջանցքի» վերածվելը Թրամփի միջանցքի, որը կապում է Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ, ինչպես նաև Կենտրոնական Ասիան և Կովկասը՝ սկսած Չինաստանից մինչև Թուրքիա, դիվերսիա է 3+3 տարածշարջանային հարթակի դեմ։Այս միջանցքը Հայաստանի տարածքով 100 տարով շահագործելու իրավունք ձեռք բերելով՝ ԱՄՆ-ն սեպ է խրել Կովկասի Հյուսիս-Հարավ առանցքում։

ԱՄՆ-ն իր եվրասիական ռազմավարության շրջանակներում թիրախավորում է ոչ միայն Ռուսաստան-Իրան առանցքը, այլև, ավելի լայն իմաստով, Չինաստանի, Ռուսաստանի և Իրանի միջև համագործակցությունը։ «Զանգեզուրի միջանցքը» կկապի Միջին միջանցքը, որը կլինի Չինաստանի գլխավորած «Մեկ Գոտի և Ճանապարհի» մի մասը։ ԱՄՆ-ն ցանկանում է կապել «Մեկ Գոտի և Ճանապարհը» Կովկասում՝ Զանգեզուրը դարձնելով Թրամփի միջանցք։

Կարճ ասած՝ Թրամփի միջանցքը կամուրջ է դեպի «իմպերիալիստական խաղաղություն» և կառուցվում է իրական մեծ պատերազմի համար։ Թրամփը միևնույն ժամանակ ցանկանում է ցույց տալ, որ ԱՄՆ-ն Հարավային Կովկասում դառնում է նոր ուժային կենտրոն՝ ի հակակշիռ թուլացող Ռուսաստանի։

Եռակողմ գագաթնաժողովում Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանը ստորագրել են համատեղ հռչակագիր, որը նկարագրվել է որպես երկու երկրների միջև «խաղաղության ճանապարհային քարտեզ»:

«Bianet»-ում հրապարակաված լուրի մեջ ևս շեշտվել է, որ կողմերի միջև վերջնական համաձայնագիր կստորագրվի և ուժի մեջ կմտնի Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխություններից հետո:

«Odatv»-ն անդրառնալով «Զանգեզուրի միջանցքին»՝ նշել է, որ ԱՄՆ-ն ճնշում է գործադրում խորհրդային ծրագրի վրա։

Ամփոփելով ընդդիմադիր կայքերում տեղ գտած ձևակերպումները՝ ստացվում է, որ

- Թուրքիան կորցրեց հավասարակշռությունը Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում և դարձավ Բաքվի քաղաքականությունից կախված։

- Թրամփի նախաձեռնությամբ Վաշինգտոնում կնքված պայմանավորվածությունը Թուրքիային թողեց երկրորդ պլանում։

- Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրի Վաշինգտոնում, այլ ոչ թե Անկարայում ստորագրումը Էրդողանի համար պատմության մեջ մտավ որպես ևս մեկ խոշոր դիվանագիտական հնարավորության կորուստ, այն էլ այն պահին, երբ կարելի էր ասել՝ բոլոր «աստղերը» համընկել էին»։

Հեղինակ` ԱՆԻ ԳԱԼՍՏՅԱՆ

Աղբյուր` Ermenihaber.am