Կախաղան հանված ճակատագրեր Թուրքիայում

Հոդված10:25, 29 Հուլիս 2025

Կախաղան հանված ճակատագրեր Թուրքիայում

Թուրքիայի Հանրապետությունը 102 տարեկան է: Առաջին ու վերջին մահապատիժների ժամանակային միջակայքը 59 տարի է: Այդ ընթացքում մահապատժի է ենթարկվել 712 մարդ:

Սկզբում մահապատիժները կիրառել են զինվորական ծառայությունից խուսափելու և ծանր հանցանքներ գործելու դեպքում: Իսկ հետո քրեական մեղադրանքներից բացի մարդկանց կախաղան են հանել նաև քաղաքական մեղադրանքներով:

Ընդհանրապես ամենաշատ մահապատիժներն իրականացվել են 1920-1930-ական թվականներին` Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի օրոք:

Չեն խնայվել անգամ կանայք: Առաջին կինը, որը մահապատժի է ենթարկվել Թուրքիայում, եղել է Հասանի դուստր Ֆաթման: Նրան ամբոխի առաջ կախել են, երբ ընդամենը 30 տարեկան էր:

Ֆաթմայից հետո Թուրքիայում օրենքով սպանվել է ևս 14 կին: Կախաղանից ճոճվող վերջին անշնչացած մարմինը եղել է 24-ամյա Քադրիյե Փարթիջիինը:

Արյունոտ հաշվեհարդարներով ու հատկապես մահապատիժներով են ուղեկցվել Թուրքիայի ռազմաքաղաքական բեկումնային իրադարձությունները։ Ամեն մի ռազմական հեղաշրջումից հետո մահապատժի են ենթարկվել տասնյակ մարդիկ։ Անգամ երկրի առաջին դեմքը: 1960 թվականին ռազմական հեղաշրջումից հետո ձերբակալված վարչապետ Ադնան Մենդերեսին բանտում կախաղան հանեցին:

Նրա հետ մահապատժի ենթարկվեցին նաև արտգործնախարար Ֆաթին Ռուշտու Զոռլուն և ֆինանսների նախարար Հասան Փոլաթքանը:

Մեկ այլ` 1980 թվականի ռազմական հեղաշրջումից հետո էլ կայացվեց 54 մարդու մահապատժի վճիռ: Նրանց մեջ կար 17-ամյա մի պատանի` Էրդալ Էրենը, որին նույնպես դատարանը մահապատժի դատապարտեց։

Թուրքիայի այդ ժամանակվա նախագահ Քենան Էվրենը արդար էր համարում նրանց բոլորի մահապատիժը՝ հայտարարելով.

«Նրանց չկախենք, բա ի՞նչ անենք, տանենք կերակրե՞նք»:

Ի դեպ, Թուրքիայում մահապատիժ են կիրառել նաև պատգամավորների նկատմամբ: Այսպես` 1920-1961 թվականներին կախաղան է հանվել Ազգային մեծ ժողովի 16 պատգամավոր:

Թուրքիայում իրագործված աղմկահարույց մահապատիժներից մեկը վերաբերում է Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակի՝ ASALA-ի մարտիկ Լևոն Էքմեքչյանին: Նա 1982 թվականի օգոստոսի 7-ին մասնակցել էր Անկարայի Էսենբողա օդանավակայանում իրականացված «Կարին» ռազմագործողությանը, որի նպատակն էր սպանել Թուրքիայի այդ ժամանակվա վարչապետ Բյուլենթ Ուլուսուին: Նրա օդանավը պիտի վայրէջք կատարեր Էսենբողայում, բայց վերջին պահին վարչապետի ինքնաթիռն ուղղությունը փոխել է, և դեպքերը զարգացել են չնախատեսված սցենարով: Փոխհրաձգության ընթացքում Լևոնը ծանր վիրավորվել է ու գերեվարվել արյունաքամ վիճակից ուշագնաց: Թուրքական հիվանդանոցը նախ փրկել է նրա կյանքը, իսկ հետո էլ թուրքական դատարանը՝ մահվան դատապարտել: Հրավիրվել է ընդամենը մեկ դատական նիստ՝ առանց դատապաշտպանի, առանց պատշաճ թարգմանության։ Միանգամից մահապատժի որոշում է կայացվել:

Լիբանանահայ Լևոնի Էքմեքչյանի մահապատիժն իրականացվել է 1983թ. հունվարին:

Սիլվա Կապուտիկյանը նրա հիշատակին է նվիրել իր «Գիշերային ռեքվիեմ» բանաստեղծությունը, որտեղ ասում է.

Կանձրևէ, տղաս... աշունը թաց է,
Ուրկի՞ց հայտնվեց կախաղանը այս.
Գիշերը ամբողջ աչքերս բաց են,
Քեզ որտե՞ղ տարան, ի՞նչ արին տղաս:

Մահապատժի ենթարկված (1984թ.) վերջին անձը Թուրքիայում եղել է քուրդ Հըդըր Ասլանը` 3 թուրք ոստիկանի սպանության համար Դրանից հետո Թուրքիայի խորհրդարանը չի վավերացրել ոչ մի մահապատժի որոշում: Իսկ 2004-ին Թուրքիայում ամբողջությամբ վերացվել է մահապատիժը՝ եվրաինտեգրման գործընթացի չափանիշներին համապատասխանելու նպատակով։

Հակառակ այս ամենի` Թուրքիայում երբեք չեն դադարել մահապատժի վերականգնման մասին խոսակցությունները քաղաքական հարթակներում: Դրա ամենաեռանդուն պաշտպաններից է «Գորշ գայլեր» ծայրահեղական խմբավորման քաղաքական թև «Ազգայնական շարժում» կուսակցության նախագահ Դևլեթ Բահչելին: Մահապատժի վերկանգնման կողմնակից է նաև Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը: Նա մի քանի անգամ հրապարակավ հայտարարել է այդ մասին:

«Եթե մահապատժի վերականգնման մասին որոշումը մեջլիսում ընդունվի, ես կվավերացնեմ այն: Իսկ եթե չանցնի, մի հանրաքվե էլ մահապատժի վերականգնման համար կանենք»:

Հեղինակ` ՄԽԻԹԱՐ ՆԱԶԱՐՅԱՆ

Աղբյուր` Ermenihaber.am