Երկտեղված հայրենիք. Նոր Զեյթուն

Հոդված07:16, 13 Մայիս 2019

Երկտեղված հայրենիք. Նոր Զեյթուն

Զեյթուն և զեյթունցի:

Տեղանուն և ծագում ցույց տվող այս բառերը հայերենում վաղուց նոր իմաստ են ձեռք բերել: Հյուսիսարևելյան Կիլիկիայում գտնվող լեռնային անառիկ շրջանն իր անկոտրում, ազատատենչ հայորդիների ապստամբ և բռնություն չհանդուրժող էության շնորհիվ հպարտության ու ոգևորության աղբյուր է դարձել ամեն մի հայի համար:

«Զեյթուն» ասելով հասկանում ենք ազատություն, անկախություն, խիզախություն, իսկ «զեյթունցի» ասելով` ազատատենչ, խիզախ, անկոտրում հայ:

20-րդ դար
Զեյթունի համայնապատկերը

Երբ 1375-ին փակվեց Կիլիկյան Հայաստանի պետականության փառավոր էջը, ամբողջ հայկական լեռնաշխարհում և Կիլիկիայում Զեյթունը թերևս միակ հայկական բնակավայրն էր, որը գրեթե մշտապես պահպանեց իր կիսանկախ վիճակը:

Բազմաթիվ պետություններ ու նույնիսկ Բյուզանդական կայսրությունը աշխարհի երեսից ջնջած օսմանցիները հաճախ էին ստիպված լինում հաշվի նստել այս լեռնային գավառի մի բուռ հայության հետ:

Զեյթունի 1862թ. ապստամբության ղեկավարները

Ի հեճուկս հայության այն մասի, որը մշտապես արդարացում է փնտրել, թե ինչու է ընդունել օտարի լուծը, զեյթունցիները ի սկզբանե մերժել են պատեհապաշտական դրսևորումները, գիտակցել են ինքնիշխանության, ինքնուրույնության, ազատության, անախության բարոյական և նյութական կարևորությունն ու ամեն ինչ արել այդ արժեքներն անխաթար պահելու համար:

20-րդ դար
տեսարան Զեյթունից

Այս բնորոշումներն ամենևին պաթոսային ոճով արված արտահայտություններ չեն: Այդ է վկայում հենց Զեյթունի պատմությունը: 1626-27թթ. օսմանյան սուլթան Մուրադ 4-րդը ստիպված Զեյթունին կիսանկախության հրովարտակ տվեց: Հետագա դարերում Օսմանյան պետությունը, չհաշտվելով իր համար նվաստացուցիչ այդ կարգավիճակին, անընդատ փորձեր արեց վերացնել այդ կիսանկախ վիճակն ու ստրկացնել զեյթունցիներին: Նման փորձեր արվեցին 1780, 1808, 1819, 1829 և 1835 թվականներին, բայց բոլորն էլ ապարդյուն: Առավել հայտնի են Զեյթունի 1862թ., 1878թ. և 1895թ. ապստամբությունները: Ընդհանուր առմամբ 1780-1909 թվականների ընթացքում 41 անգամ զեյթունիցիները զենք վերցրին իրենց կյանքի ու իրավունքների պաշտպանության համար:

1915-ի Հայոց ցեղասպանության նախօրեին Զեյթունի գավառն ուներ շուրջ 20 հազար հայ բնակչություն: Զեյթունում հայերը զբաղվում էին արհեստագործությամբ, առևտրով, երկրագործությամբ և այգեգործությամբ: Նրանք նաև առևտրի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով զինված խմբեր էին կազմում և ուղեկցում ապրանք տեղափոխող առևտրականներին այլ գավառներ, որպեսզի ավազակային հարձակումներից պաշտպանեն նրանց: Դրա դիմաց այդ խմբերը վարձատրվում էին:

Զեյթունցի ուսանողներ

Ցեղասպանության արհավիրքը չշրջանցեց նաև Զեյթունը: Զեյթունցիները ևս ենթարկվեցին բռնագաղթի ու կոտորածների։

Բայց դա դեռ ավարտը չէր։ Ցեղասպանությունից փրկված զեյթունցիները 1930-ականներին մեկ անգամ ևս դրսևորեցին ապրելու և իրենց հայրենիքն ապրեցնելու կամք ու մայրաքաղաք Երևանի հյուսիսային մասում հիմնեցին Նոր Զեյթուն թաղամասը։

Քաջ զեյթունցիների հետնորդներն ապրեցին ու տեսան նաև Հայաստանի ու Արցախի «զեյթունացումը», երբ «զեյթունցիացած» հայությունը վերակերտեց իր անկախ պետականությունը և ազատագրեց մեր նոր պատմության «Զեյթուն» դարձած Արցախը...

Պետականության ձևավորումից հետո Երևանում կատարված վարչական փոփոխությունների արդյունքում այժմ Նոր Զեյթուն թաղամասը մաս է կազմում Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի։