Ղրիմի նկատմամբ Թուրքիայի ունեցած նոստալգիկ նկրտումները

Հոդված12:34, 11 Մարտ 2014

Ղրիմի նկատմամբ Թուրքիայի ունեցած նոստալգիկ նկրտումները

Այս օրերին, երբ Ուկրաինայում շարունակվող լարվածության էպիկենտրոնը գտնվում է Ղրիմում, առավել շատանում են թերակղզու ճակատագրով մտահոգ պետությունները: Թուրքիային, որը Ղրիմի վերաբերյալ իր նպատակներն ունի, անշուշտ պետք է դասել վերը նշված պետությունների շարքում:

Թուրքական մամուլում Ղրիմում ծավալվող իրադարձությունների վերաբերյալ հրապարակվող բազմաթիվ հրապարակումները միտված են այս հարցում Թուրքիայի ակտվ դերակատարության համար հող նախապատրաստելուն:

Օրերս էլ թուրքական առաջատար թերթերից մեկը ՝ «Հյուրիյեթը», անդրադարձ կատարեց Ղրիմի՝ Օսմանյան կայսրությունից Ռուսաստանին անցնելու մասին պայմանագրին` նշելով, որ եթե Ղրիմի ինքնավար հանրապետությունը հայտարարի իր անկախության մասին, ապա կհայտնվի Թուրքիայի ենթակայության ներքո: Իշխանամետ կեցվածքով հայտնի թերթը հիշեցնում էր, որ պայմանագրում նշված է հատուկ կետ, որով չի նախատեսվում Ռուսական կայսրության կողմից Ղրիմը երրորդ պետության հանձնելը կամ անկախության թույլտվություն տալը: Հակառակ պարագայում թերակղզին պետք է կրկին վերադարձվի Օսմանյան կայսրությանը: Ըստ հոդվածագրի Թուրքիան կարող էր պահանջել Ղրիմն, այն ժամանկ, երբ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո այն հաձնվեց Ուկրաինային:

Եթե նույնիսկ խնդրին մոտենալու լինենք հոդվածագրի տեսանկյունից, ապա կարող ենք ասել, որ 1991-ին Թուրքիան արդեն բաց է թողել իր շանսը, որի իրատեսական լինելը խիստ կասկածելի էր:

Իսկ եթե հայացք գցենք ավելի վաղ անցյալ, ապա կտեսնենք, որ այդ պայմանագիրը չեղյալ է համարվել հենց Օսմանյան Մահմուդ 2-րդ կայսրի կողմից, երբ վերջինս 1828-1829 թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմից ամսներ առաջ՝1827-ի հոկտեմբերի 8-ին, չեղյալ հայտարարեց մինչ այդ Ռուսական կայսրության հետ կնքած բոլոր պայմանագրերն ու Ռուսաստանի դեմ «սրբազան պատերազմի» կոչ արեց:

Հիշենք, որ Ղրիմը Ռուսաստանին է անցել 1783 թ.-ին կնքված համաձայնագրի արդյունքում:

Ղրիմի նկատմամբ հավակնությունները ակնհայտորեն կարելի է նեոօսմանիզմի դրսևորում համարել: Դրանք ինչ-որ առումով կարելի է պայմանավորել նաև այն հանգամանքով, որ Ղրիմի խանությունը մի քանի հարյուրամյակ (1441-1783թթ) գտնվել է Օսմանյան կայսրության ենթակայության տակ: Ու հիմա, երբ Ղրիմի շուրջ խառը իրավիճակ է ստեղծվել թուրքերն ուզում են «պղտոր ջրում ձուկ որսալ»:

Սակայն ինչքանո՞վ են ռեալ Թուրքիայի հնարավորությունները 12% թաթարական փոքրամասնություն ունեցող Ղրիմի հետագա ճակատագրի որոշման հարցում: Ստեղծված իրավիճակում կարելի է ասել, որ դրանք այնքան էլ հեռու չեն զրոյից: Այդ մասին են վկայում պաշտոնական Անկարայի ավելի մեղմ արձագանքները: Իհարկե նեոօսմանիզմի ջատագով Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ահմեթ Դավութօղլուն շտապեց հանդիպել Ղրիմի թաթարների ներկայացուցիչների հետ ու հայտարարել, որ Թուրքիան իրադարձություններից դուրս չի մնալու, և իրենք առաջինն են շտապելու նեղության մեջ հայտնված իրենց եղբայրներին (թաթարներին) օգնության: Իհարկե Թուրքիան որոշակի ազդեցություն ունի Ղրիմում`ի դեմս թաթարական փոքրամասնության, որոնք համարվում են թուրքերի էթնիկ ազգականներ և մշակութային ու կրոնական ընդհանրություններ ունեն վերջիններիս հետ: Սակայն եթե նայենք այս պահին Ղրիմում տիրող իրական իրավիճակին, ապա Դավութօղլուի հայտարարության կողքին կտեսնենք Ղրիմի ինքնավար հանրապետություն, որը պատրաստվում է մարտի 16-ին անցկացնել անկախության հանրաքվե ու որի բոլոր կարևոր ռազմական օբյեկտնեն արդեն զբաղեցրել են ռուսական ուժերը բնակչության զգալի հատվածը կազմող էթնիկ ռուսներին «պաշտպանելու նպատակով»: Այս պարագայում Թուրքիայի գործողություններն ավելի շուտ պետք է տեղավորել պրոֆեսոր Դավութօղլուի կողմից հռչակած նախաձեռնողական ու ռիթմիկ քաղաքականության շրջանակներում: Վերջին տարիներին Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության հետագծում լուրջ հաջողություններ չեն նշմարվում: Դավութօղլուի գլխավորած գերատեսչության գրեթե բոլոր նախաձեռնությունները շոշափելի արդյունքներ չեն արձանագրում:

Նեոօսմանիզմի մեջ ամփոփված Օսմանյան կայսրության վերհուշը, Թուրքիային ուղղորդում է տարածաշրջանային զարգացումներում պրոակտիվություն ցուցաբերել: Թուրքիան առավել զգայուն է նախկին Օսմանյան կայսրության մաս կազմած երկրներում տեղի ունեցող զարգացումների հանդեպ, սակայն այդ երկրի այժմյան հնարավորությունները թույլ չեն տալիս վերջինիս կառավարել տարածաշրջանը՝ չնայած բազմաթիվ նախաձեռնություններին: Սա կարծես թե Թուրքիայում էլ են լավ հասկանում՝ հատկապես Սիրիային նկատմամբ վարած քաղաքականության անպտղությունից հետո: Սակայն դա չի նշանակում, որ Թուրքիան այսուհետև պետք է մի կողմ քաշվի ու տարածաշրջանային զարգացումներին դիտորդի դիրքերից հետևի: Թուրքական արտաքին գերատեսչությունը փորձելու է գոնե նախաձեռնությունների մակարդակով ամեն կերպ տարածաշրջանային առաջատար խաղացողի դիրքեր ապահովել: Ղրիմի հարցում էլ վերջինս նախաձեռնություններով, կոչերով, երբեմն նաև փոքր տրամաչափի քաղաքական գործիչների բերանից սպառնալիքներով հանդես կգա:

Պետք է նշել, որ արդեն մեծ ակտիվություն կա թուրքական մեդիա դաշտում: Բազմաթիվ հասարական գործիչներ ու հոդվածագրեր Ղրիմի թաթար եղբայրներին իրական օգնություն ցուցաբերելու, փողոցներ դուրս գալու, միտինգներով ու ցույցերով Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու կոչեր են անում:

Սակայն թուրքական «վերևներում» լավ են հասկանում Ղրիմում ռուսական գործոնի անհամեմատ ավելի ուժել լինելը: Լավ են հասկանում նաև, որ իրենք ավելի շուտ գուցե տեղավորվեն Ղրիմում Արևմուտք-Ռուսաստան շահերի բախման արդյունքում Արևմուտքի առաջ քաշած նախագծերից մեկում, քան ունենան սեփականը:

Ռաֆայել Սահակյան

Ermenihaber.am