ERMENI HABER AJANSI

Biristanbulhayali.com sitesinde Ramazan Bedük’un  Ermeni mimar eserleri başlıklı yazısı yayımlandı. Bu yazı aşağıda sunulur.
İstanbul’un  parıldayan ışıkları içinde camiler, saraylar, kışlalar, kuleler göreceksiniz. İşte o gördüklerinizin yarısını onlar yaptı. Onlar Ermeni mimarlar. Balyanlar. İstanbul’un sülietine damgasını bir Mimar Sinan vurdu bir de ailecek onlar.

Balyanlar herhangi bir devlet kurumuna bağlı değildiler. Direkt padişaha bağlıydılar. Padişahın  isteği olan Avrupai yaşam tarzını simgeleyen büyük, gösterişli, bol heykelli ve havuzlu saraylar, modern mimari çizgilerle işlenmiş camiler, kışlalar, kuleler, konaklar  yaptılar.

Osmanlının gerilemesine paralel olarakta Osmanlının mimari faaliyetlerini yapan Hassa Mimarlar Ocağı   zamanla geriledi. Öyle ki 1800′lü yıllara gelindiğinde Osmanlı sarayının istediği  mimariyi yapamaz oldu ve 1831′de lağvedildi ve onun yerine Ebniye-i Hassa Müdüriyeti kuruldu. Bu müdüriyette bilgili mimar eksikliği yüzünden projeleri uygulamada sıkıntı yaşayınca devreye bir mimar ailesi olan Ermeni kökenli Balyanlar girdi.

Balyan ailesi Kayseri’nin Deverenk Köyü’nden. Ne zaman İstanbul’a yerleştikleri bilinmiyor. Ama aileye adını veren Bali Kalfa 1803′te İstanbul’da vefat ediyor ve Üsküdar’da bulunan Bağlarbaşı Mezarlığı’na gömülüyor.

Bali Kalfa’nın, Krikor, Senekerim ve Bedros adlı 3 oğlu oluyor. Bunlardan Krikor ve Senekerim İstanbul mimarisi açısından özellikle önemli.  Çünkü sarayın, padişahın mimarları.

1764′de doğan Krikor Baylan 30′lu yaşlarında padişah 3. Selim zamanında Hassa Mimarlığı görevine atandı. Yıldızı da kısa zamanda parladı.

3. Selim’in orduda başlattığı yenileme hareketlerinde Krikor Balyan’da önemli görevler üstlendi. Çünkü modern ordunun mekanları olan modern kışlaları o inşa etti. Rami Kışlası, Davut Paşa Kışlası,   Tophane Arabacılar Kışlası ve aynı zamanda gezi parkı yapılmak için yıktırılan Taksim Topçular Kışlası’nı o yaptı. Bunların yanında Üsküdar’da bulunan ve Boğaziçi sülietinin baştaçlarından olan Selimiye Kışlası’nı da o yaptı.  Kirkor Balyan Selimiye Kışlası’nın yapımına 1800 yılında başladı. Zamanla çeşitli olaylar sonucu tahrip olan kışlayı farklı zamanlarda yine Kirkor Balyan onardı.  Bu kışla Osmanlıdaki modernleşme çabalarının simgelerindendir. 

Selimiye Kışlası

Yine Tophanede bulunan incecik minareleriyle dikkat çeken Nusretiye Camisi’ni de o yapar. Bu cami tek kelimeyle oldukça güzel. Zevkli bir mimarinin ürünüdür.

Nusretiye Camisi
 

İstanbul’un her yerinden görünen zaten her yerden görünsün ve her yeri görsün diye yapılan Beyazıt Kulesi’ni Kirkor Balyanı’n kardeşi Senekerim Balyan yapar.  85 metre yüksekliğindeki bu kule yangın kulesi olarak yapılır. 

Beyazıt Kulesi

Boğaziçi’nin bir diğer kışlası olan ve  kuleleriyle her daim masal dünyasından fırlamış gibi duran günümüzde askeri lise olarak kullanılan Kuleli Kışlası’nı ise Krikor Balyan’ın oğlu olan Garabet Balyan yapar.  Kuleli Kışlası da tıpkı Selimiye Kışlası gibi dikdörtgen planlı ve ortası avlulu. İki köşesinde beşer katlı iki kule bulunuyor. Adını da buradan alıyor zaten.

Kuleli Kışlası

Garabet Balyan,  Balyan ailesine damgasını vuran adam . Çünkü kendisi mimarlığı babasının yanında geleneksel yöntemlerle evde öğrenmişti. Onu bu derece meşhur hale getiren ise yaptığı Kuleli Kışlası değil, Dolmabahçe Sarayı.

Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı ihtişamının ebedileşmiş halidir. İçinde dünyanın en büyük taht odasını barındıran bu saray Boğaz’ın mavisi ile ağaçların yeşili arasında beyaz mermerden bir kiriş gibi yükselir.

250.000 metrekare üzerine kurulu olan sarayın 304 odası vardır. Dünyanın en büyük taht odasını içinde barındıran Muayede Salonu’nda ise İngiltere Kraliçesi Victoria’nın armağanı olan ve dünyada en büyük olduğu söylenen 4,5 tonluk avize bulunur. Bu sarayı görmemek büyük kayıp.

Dolmabahçe Sarayı

Dolmabahçe Sarayı’nın önünü süsleyen 27 metre yüksekliği olan ve 4 katlı  Dolmabahçe Saat Kulesi’yse hayat hikayesi son derece acıklı olan bir Balyan’a ait.

1826 doğumlu olan Nigoğos Balyan, Garabet Balyan’ın oğlu. 16 yaşında Avrupa’ya gözlem yapması ve eğitim alması için gönderilen Nigoğos hastalıkları nüksedince eğitimini tamamlayamadan 1845′te İstanbul’a dönmek zorunda kalır. Nigoğos’un tüm hayatı hastalıklarla geçiyor ki 32 yaşında da ölüyor zaten. Ama bu kısacık hayatına görkemli eserler sığdırmasını bilmiş. Mesela yukarıdaki  saat kulesinin  ve aşağıdaki Dolmabahçe Cami’nin mimarı o’dur. Aynı zamanda Boğaziçi Köprüsü’ne dair fotoğrafların vazgeçilmezlerinden olan Ortaköy Camisi’ninde mimarı olarak bilinir. 

Dolmabahçe Saat Kulesi

Balyanların devri  Sarkis Balyan’la biter ve Sarkis Balyan bu ailenin en meşhur mimarıdır. Sarkis Balyan’ın Selanik’te basit bir mermer havuz inşa etmesiyle başlayıp saray, cami, köşk, kışla yapımına kadar uzanan 40 yıllık bir mimarlık hayatı vardır.

1866′da babası Garabet Balyan ölünce hassa mimarlığına tayin edilir. O andan sonra döneminin en büyük ve en aranan mimarı olur. Çünkü Sarkis Balyan son derece zarif ve sağlam binaları kısa sürede ve en az maliyetle inşa eder.

Dolmabahçe Sarayı’ndan sonra yapılan  Beşiktaş’la  Ortaköy arasını 1.5 kilometrelik bir anıtsal kordon gibi kaplayan Çırağan Sarayı Sarkis Balyan’a aitdir. Artarda sıralanan sütunlardan oluşan Çırağan Sarayı sönmekte olan bir imparatorluğunun mimari açıdan son parıltısı, son ihtişamıdır. Abdülaziz döneminde yapılan bu saray aynı zamanda da Osmanlının ihtişamlı bir savurganlık örneğidir. 1, 1.5 kilometre ötedeki Dolmabahçe Sarayı varken bu sarayın yapımının hiçbir anlamı yoktur çünkü.

Çırağan Sarayı

Padişah Abdülaziz’in isteği üzerine Sarkis ve Agop Balyan  Beylerbeyi Sarayı ve aşağıdaki tüneli yapmıştı. Sarayın yapımı 5 yıl sürer ve 5000 işçi çalışır. İnşaatın hızlı bitmesi için işçilere sık sık mehter marşının çalınması sarayın tarihinde ilginç bir anekdot olarak sırıtıyor. Saraya aşağıda fotoğrafı görülen tünelden giriliyor. Bahçede bulunan  hayvan heykelleri  heykel tarihimiz açısından bir ilk. Heykele uzak duran Osmanlıda ilk defa bir padişah paket halinde heykel sipariş ediyor. Dolmabahçe Sarayı’nda bulunan çeşitli hayvan heykelleri ve vazolar, Kadıköy’deki Boğa Heykeli hep buradan gitme. Bu saray tam bir devlet konukevi olarak işlev görmüş. Çünkü uluslararası krallık ailelerinden pek çok kişiyi konuk etmiş.

Beylerbeyi Sarayı

Bu yazı hazırlanırken aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır: 

Osmanlının Gayrimüslim Tarihinden Notlar- Saro Dadyan
Osmanlıda Ermeni Aristokrasisi- Saro Dadyan
Batılılaşan İstanbul’un Ermeni Mimarları- Hrant Dink Vakfı yayınları
Sultanın Mimarları Balyanlar, Yazar: Elmon Hançer – Atlas Dergisi, Sayı 177
Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, Mimarlık maddesi- İletişim Yayınları
Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi- Yapı Kredi Yayınları
İstanbul Ansiklopedisi- Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Osmanlı Padişahları- Reşat Ekrem Koçu

Ermenihaber.am