ERMENI HABER AJANSI

Edirne Ermeni Toplumu`nu konu alan bir kitap yazan Roy Arakelyan, kitabının hazırlık aşamasında rastladığı yeni bir gelişmeyi Paros okurlarıyla paylaştı.” 2013`te Edirne`nin Yıldırım semtinde gerçekleştirilen kazı çalışmaları esnasında, Ermeni ve Rumlara ait mezar taşları bulundu. Bu taşların Edirne`deki Ermeni ve Rum mezarlıklarına ait olduğunu kaynaklar da doğruluyor. Evangelia Balta`nın, "Edirne Rum Cemaati" (XIX Yüzyıl ortası-1922), Kath`imas Anatoli 4 (1988, sayfa 53) adlı çalışması, geçmişte Edirne`nin Yıldırım semtinde Rum ve Ermeni toplumuna ait mezarlıkların bulunduğunu kanıtlıyor.

 Bu keşif, öncelikle bu mezarlıkların Hıdırlık Tabyası`nın güneyinden 200 metre uzaklıkta bulunan Yıldırım semtinde olduğunu belgelerken; 18. yüzyıla tarihlenen mezar taşlarından yola çıkarak bu mezarlıkların, 19. yüzyıldan oldukça evvel var olduğu da kanıtlanmış oluyor. Şimdiye kadar burada gün ışığına çıkartılan en eski Ermeni mezar taşı 1732 senesine ait. Elimizdeki delillere baktığımızda, Edirne`de iki tane Ermeni mezarlığı olduğunu varsaymak mümkün. Şehrin batısında yer alan Yıldırım semtindeki mezarlık, 4. Mehmed tarafından inşa edilen bir köşkün bulunduğu arazide bulunuyordu. Mezarlıktaki çeşme ise, köşke1 ait ahırlar için kullanılıyordu.

Osmanlı-Rus savaşları sırasında buraya, birbirine bağlı otuz kadar tahkim* halkasından oluşan Hıdırlık Tabyası kuruldu. Kale, Şükrü Paşa, Balkan Savaşları boyunca şehri koruma altına almak ve düşmanları bu bölgeden püskürtmek amacıyla genel karargâhını bu tahkime kurmuştu. Günümüzde mezarlık, tamamen yok olmuş durumda. Tahkimler kurulurken mezarlığın yıkılmış olmasına şaşırmamak gerekir. Bu yapılaşma sonuçta, yöreyi askeri açıdan stratejik önem taşıyan bir bölgeye dönüştürme çabasıydı. Hıdırlık tahkimi 1878`de, Ruslar ile yapılan savaşta ortaya çıkmıştır.

Bazıları, Sultan 2. Mahmud`un Ermenilere, kendilerine ait bir mezarlıkları3 olsun diye bu araziyi hediye ettiğini savunuyor. Ancak, eskiye tarihli mezar taşlarının keşfedilmesi bize bu mezarlığın, 2. Mahmud döneminden önceya ait olduğunu kanıtlıyor. Dolayısıyla Sultan 2. Mahmud büyük bir olasılıkla eskiden varolan bir hakkı iade etmiş veya burada çalışma yapılmasına izin vermiş olabilir. 1935`te Agop Ağasyan`ın, Plovdiv Yayınları`ndan çıkan Atrianobolso Hay Kaghouthe (Edirneli Ermeni Cemaati) isimli kitabında, ünlü bir bilgin olan Karabet Vartabed Andrianatzi`nin, 1692 senesinde bu alana defnedildiği belirtiliyor. 1626 Edirne doğumlu Karabet Vartabed Andrianatzi, 1666 yılında Amsterdam`da, Oskan İncili olarak da bilinen ilk Ermenice İncil`i yayımlamayı başaran Başepiskopos Oskan Erivan`ın arkadaşlarından biridir. Bu dönemde Andriantzi soyadını dönemin birçok kolofonunda* görüyoruz. Amsterdam`da gün ışığına çıkan "Kahin David`in İlahileri"ni (1661)4,1666 senesinde yayımlanan ilk "incil"i veya "Dilbilgisi Kitabı"nı (1666) örnek verebiliriz.

Aynı zamanda, Ermeni nota işaretleri üzerine yaptığı çalışmayla oluşturduğu yeni nota sistemine (Ghaz`lar) de imzasını atmıştır. Ağasyan aynı zamanda şehrin batısında yer alan, dönemin üzüm bağı merkezi olan "Kıyık" semtinde başka bir Ermeni mezarlığı olduğunu da ileri sürmüştür. Ağasyan`a göre, buradaki mezarlık, tarihteki ilk Ermeni mezarlığıdır5. Yıldırım`daki gibi, şehrin çaprazında bulunan bu mezarlık da başka bir tahkimin yakınında bulunmaktaydı ve zaman içinde askeri nedenlerden dolayı kullanıma kapandı ve daha sonra da ortadan yok oldu. Ağasyan, mezarlığın 1910 senesine kadar görülebilir olduğunu belirtiyor. Muhtemelen, mezar taşları tahkimlerin oluşturulmasında ve aynı şekilde Birinci Dünya Savaşı`ndan sonra da yol yapımı için kullanılıyordu.

 Ancak bu mezarlığın başka bir cemaat ile paylaşamadığını söylemek güçtür. Kıyık semti yakınında bir Yahudi mezarlığı bulunduğu biliniyor. Güt MV n *> Kevork Pilikoğlu`nun aile mezarlığı: Solda Ermenilerin kullandığı takvime göre 1240=1791 senesinde defnedilen Küçük Sırpuhi (mezar taşında bu şekilde geçiyor). Sağda: Aynı şekilde 1240 = 1791 senesinde vefat eden kızı Küçük Hripsime.Günümüzde ise, semtte sadece Müslüman mezarlığı yer alıyor. Kazılar devam ettikçe bu mezarlıkla ilgili kalıntılara da ulaşılacağını umut ediyoruz. Bu durum Yıldırım semti için de geçerli. Şimdilik elimizde başka Ermeni mezarlıklarının olduğuna dair bir gösterge yok. Büyük olasılıkla Ermeniler, kendilerine ait bir mezarlığın bulunmadığı yörelerde, Rum Cemaati`ne ait mezarlıkları kullanıyorlardı. *Tahkim: Bir bölgeyi savunmak için yapılan ve silahlarla güçlendirilen askeri yapıdır. Tabya. 1 h ttp://www. edirneden. com/goster. php ?id=616. 2Sultan Mahmoud II fut sultan de l`Empire ottoman, du 15 novembre 1808 au lerjuillet 1839. 3http://www.edirneden.com/goster. php?id=616. *Kolofon: Yazmaların ya da ilk basmaların sonunda yer alan ve yazar, kitap adı, kitap yazarı ya da basan, basım yeri gibi bilgilerin verildiği bölüm. 4 R. Kevorkyan, Catalogue des incunables* armeniens (1511/1695), Editör Patrick Cramer, 1986, sayfa 47 *lncunable: Batı`da basımcılığın başladığı ilk dönemde (Gutenberg) basılan kitaba verilen isim. 5 Aynı zamanda, böyle bir iddiayı onaylamak zor gözüküyor. 

Yazı/Roy Arakelyan
Çeviren Artun Atmaca ve Dalita Küçükyan

Ermenihaber.am