ERMENI HABER AJANSI

Բոսֆորի գեղաշուք մզկիթներում նամազ անողների մեծ մասը չգիտի, որ դրանք հայ Բալյան ընտանիքից սերող արքունական ճարտարապետների ձեռքի աշխատանքն են: Այս մասին գրում է  թուրքական «Türkiye» թերթի հոդվածագիր Էքրեմ Բուղրա Էքկինջին՝ անդրադառնալով հռչակավոր պոլսահայ ընտանիքի պատմությանն ու ստեղծագործություններին:

«Ծագումով կեսարիացի Բալյանների ընտանիքը 9 սերունդ շարունակ ճարտարապետներ է կրթել: 18-19-րդ դարերում Ստամբուլում և նրա շրջակայքում կառուցված բոլոր պալատները, մզկիթները, եկեղեցիները, ամառանոցները, զորանոցները, դպրոցները, հիվանդանոցները, աշտարակները, աղբյուրներն ու թատրոնները Բալյանների ձեռքի աշխատանքն են: Նրանք միավորել էին եվրոպական ճարտարապետության սկզբունքներն ու արևելյան ձևավորման միտումները՝ սստեղծելով սեփական յուրօրինակ ոճը: Իրենց կուտակած գիտելիքներն ու փորձը սերնդեսերունդ փոխանցելով՝ նրանք կարողանում էին նաև շարունակաբար զարգանալ և հիշեցնել իրենց մասին», - գրում է թերթը:

Այնուհետև անդրդառնալով Բալյան ընտանիքի պատմությանը հոդվածագիրը գրում է. «Բալյան ազգանունն առաջինն օգտագործել է վարպետ Գրիգորը (1764-1831թթ.), ով Կեսարիայից Ստամբուլ տեղափոխված իր հոր՝ Մերեմեթչի Բալի Քալֆայի անունով իրեն կոչել է Բալյան: Գրիգորը եղել է Սելիմ 3-րդ սուլթանի պալատական ճարտարապետը: Նա մեծ հեղինակություն ու պատիվ էր վայելում ինչպես հայերի, այնպես էլ կայսրության մյուս բնակիչների շրջանում: Գրիգորն այնքան է մտերմանում Սելիմին հաջորդած Մահմուդ 2-րդ սուլթանի հետ, որ վերջինս նրան ու ընտանիքնին ազատում է հարկերից ու շնորհում մի շարք արտոնություններ: Գրիգոր Բալյանի ամենահայտնի գործերից են Սելիմիյե զորանոցն ու Նուսրեթիե մզկիթը:

Գրիգորի որդի Կարապետ Ամիրան (1800-1866թթ.) նույնպես պալատական ճարտարապետ դարձավ: Նա իր փեսա Օհաննեսի և որդու՝ Նիկողոսի հետ 1853թ. կառուցեց Դոլմաբահչեի պալատը: Իր երեսնամյա մասնագիտական գործունեության ընթացքում Կարապետը կառուցել  է 7 պալատ, 4 գործարան, 1 զորանոց, 1 մզկիթ, 7 եկեղեցի, 2 հիվանդանոց, 3 դպրոց, 2 ջրամբար:

Կարապետի որդի Նիկողոս Բալյանը (1825-1858թթ.) , ով կրթություն էր ստացել Փարիզում, իր կարճ կյանքի ընթացքում մի շարք արժեքավոր գործեր ստեղծեց: Նրա ստեղծագործություններն են Օրթաքյոյի մզկիթը, Դոլմաբահչեի ժամացույցի աշտարակը: Նրա եղբայր Հակոբը (1837-1875թթ.) նույնպես ուսանել էր Փարիզում: Հակոբի ամենահայտնի աշխատանքը 1864թ. կառուցված Բեյլերբեյի պալատն է: Կարապետի որդիներից Սիմոն Բալյանը (1846-1894թթ.) նույնպես պալատական ճարտարապետ էր: Նրա ամենահայտնի ստեղծագործությունը Մաչքայի զինանոցն է:

Բալյանների ընտանիքի ամենաականավոր ներկայացուցիչը Կապետի որդի Սարգիս Բալյանն է (1831-1899թթ.): Նա 12 տարեկանից ուսանել է Փարիզում: Վերականգնելով Ստամբուլի՝ երկրաշարժից և հրդեհից ավերված շրջանները՝ Սարգիսը նվաճել էր սուլթան Աբդուլ Համիդի վստահությունը:

Սարգիս Բալյանը հեղինակն է  50-ից ավելի կառույցների, որոնցից են Քանդիլլի Ադիլե Սուլթան պալատը, Յըլդըզ պալատական համալիրը, Աքսարայի Վալիդե մզկիթը, այսօրվա Ստամբուլի համալսարանի շենքը, Գալաթասարայի լիցեյը, Համիդիե մզկիթը և ժամացույցի աշտարակը և այլն»։