ERMENI HABER AJANSI

Օրեր առաջ «Ermenihaber» լրատվականը տեղեկացրել էր ապրիլի 24-ին ընդառաջ Թուրքիայում հրապարակվող երկլեզու (հայերեն և թուրքերեն) «Ակոս» շաբաթաթեթի նախագծի մասին: Այդ նախաձեռնության միջոցով 16  հայտնի սփյուռքահայ գործիչներ նամակով դիմել են թուրք ժողովրդին: Հայ հայտնիների թվում են ռոք երաժիշտ Սերժ Թանկյանը, ռեժիսոր Ատոմ Էգոյանը, գրող Նենսի Գրիգորյանը, դերասանուհի Արսինե Խանջյանը և այլք:

Այժմ «Ակոսը» հրապարակել է այդ գործիչների նամակները, որոնք առանձին-առանձին ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:

Արսինե Խանջյան

Ճիշդ մէկ տարի առաջ էր, Ապրիլին:

Պոլիս կը գտնուէի եւ թուրք բարեկամուհիս, Ճ. Մ.-ն, ըսած էր, թէ Օսմանեան շրջանի Հայ գրող Զապէլ Եսայեանի «Աւերակներուն մէջ» գիրքէն գլուխ մը պիտի ընթերցէր իր ձայնասփիւռի յայտագիրին համար: Ընթերցումը պիտի ըլլար ի յիշատակ մէկ ու կէս միլիոն հայերուն, որոնք նահատակուած էին Համաշխարհային առաջին պատերազմի ժամանակ իրենց թրքական կառավարութեան ձեռքով: Հաշտեցումի միտումով, բարեկամուհիս առաջարկած էր, որ երկուքս ընթերցէինք –թրքերէնով եւ հայերէնով– իմ ժողովուրդիս ոտնակոխուած պատմութեան այս բաժինները, ամէն մէկս իր մայրենի լեզուով:

Երբ դէպի ռատիոկայան կը քալէինք, նկատեցի, թէ քաղաքը առաւել զարդարուած էր թրքական դրօշակներով: Բարեկամուհիս բացատրեց, թէ Ապրիլ 23-ը կարեւոր տօն մըն է, որ կը կոչուի «Ազգային ինքնիշխանութեան եւ երախաներու օր»: Այս առիթով երախաները մէկ օրուան համար կը զբաղեցնեն Ազգային խորհուրդի նստարանները եւ խորհրդանշական ձեւով կը կառավարեն երկիրը։

Երբ հասանք ռատիոկայան, մեզմէ առաջ ներս կը մտնէին 8-10 տարեկան երախաներ, իրենց ուսուցիչներու ընկերակցութեամբ: Դպրոցական այցելութիւն մըն էր տօնելու համար իրենց յատկացուած օրը: Անոնց ծիծաղը վարակիչ էր եւ աչքերը հրճուանքով լեցուն: Ճ.-ն եւ ես հեռացանք անոնցմէ եւ հաստատուեցանք ձայնային պատասխանատուին դիմացի տաղաւարին մէջ: Շուտով սկսած էինք ընթերցել Եսայեանի պատմածները՝ 1909-ի Ատանայի ջարդերուն մասին:

Ես տարուած էի այս աղէտալի ու ահարկու պատկերները հեռարձակումին հետեւող անծանօթ ունկնդիրներուն հետ կիսելու փորձառութեանս մէջ։ Իմ ժողովուրդիս եւ նախնիներուս պատմութեան սարսափելի մանրամասնութիւնները նշելու ժամանակ կը փորձէի տիրապետել զգացումներուս վրայ: Երբ Ճ.-ն սկսաւ արտասանել այս տողը՝ «Տեսայ մայրեր, որոնք խեղդած էին իրենց մանուկները, որպէսզի անոնց ձայները չբացայայտէին ընտանիքին թաքնուած վայրը» (1), երախաներուն խումբը լուռ մտաւ միւս սենեակը հետեւելու համար մեր արձանագրութեան: Ճ.-ին նայեցայ, իրար անցած եւ անհանգիստ նստարանիս վրան, սարսափած, թէ հիմա անոնք ի՛նչ պիտի լսեն: Ճ.-ն ինծի դարձաւ, նկատեց երախաները եւ կանգ առաւ:

Աստուծոյ միշտ շնորհակալ պիտի ըլլամ այս բարեգութ պահին համար:

Բայց նաեւ ցնցուած էի նկատելով, թէ այդ անմեղ երախաները միշտ պիտի կրեն իրենց հայրերու արարքին բեռը, թէ ապագայ սերունդները պիտի ժառանգեն իրենց նախնիներու աւանդը:

Այս անմեղ երախաներէն մաս մը շառաւիղներն էին այն յանցագործներուն, անտարբերներուն եւ կամ մերժողներուն այն նոյն պատմութեան, որ քայքայած է իմ նախնիներուս երախաներուն կեանքը:

Ոչ մէկ ծնողք, ոչ մէկ դաստիարակ, ոչ մէկ կառավարութիւն կրնայ յաւակնիլ պաշտպանութեան իրաւունք պահանջել, երբ կը քարոզէ մերժում, նենգութիւն, ապատեղեկատուութիւն եւ կեղծիք: Ոչ ոք կրնայ յաւակնիլ ստորին տգիտութիւն եւ խաւար տարածել յանուն ազգայնական եւ ցեղային գաղափարներու: Երախաները կարենալ կառավարելու համար – թէկուզ մէկ խորհրդանշական օրուան համար – պէտք է, որ ճշմարտութիւնը ունենան իրենց կողմնակից: Դժուար պիտի ըլլայ, քանի որ անոնց փրկութիւնը, ազատութիւնը եւ արժանապատուութիւնը կարելի է վերականգնել միայն անցեալին հետ հաշտուած ապագայի մը մէջ։  Անցեալ մը, որ անխղճօրէն ժառանգուած է իրենց նախնիներու կողմէ՝ երկար ժամանակ առաջ անհետացած:

Մեծ հայրս՝ Արիստակէսը, ծնած էր Էրզրում: 1915-ին, երբ հինգ տարեկան էր, իր փոքրիկ ծունկերուն վրայ կրած էր հայրիկին գլուխը, կտրուած իր իսկ աչքերուն առջեւ թուրք զինուորի մը ձեռամբ: Յետագային իր զաւակները կոչած է իր ընտանիքի ոչնչացած անդամներուն անուններով,- Մարի՝ մօր անունով, Գրիգոր՝ հօր անունով, Նշան՝ եղբօր անունով, Զապէլ՝ քրոջ անունով... Զապէլը մայրս էր:

(1) Եսայեան, Զապէլ, «Աւերակներուն մէջ», Աղէտին գրողները, Հայ գրականութիւնը քսաներորդ դարուն, Ա. հատոր, Ազգային յեղափոխութիւնը, Մարկ Նշանեան, Փրինսթըն եւ Լոնտոն, Կոմիտաս հիմնարկ, էջ 317, 2002:

Ermenihaber.am