Հայ ընտանիքի կորած անցյալի վկայությունները

Հասարակական13:25, 30 Ապրիլ 2013

Հայ ընտանիքի կորած անցյալի վկայությունները

Ստամբուլի Քարաքյոյ թաղամասում բացվել է մի ցուցահանդես, որտեղ ներկայացված ցեղասպանությունից ու գաղթից փրկված Ցոլակ և Արամ Դիլդիլյանների ընտանիքների կյանքի պատմությունը լուսանկարների միջոցով:

Լուսանկարիչներ Ցոլակ և Արամ Դիլդիլյանների ընտանիքը ապրել է Սվասում գտնվող Մարզիֆոն բնակավայրում (հայերեն` Մերսովան): Սկզբում գաղթել են թուրքական Սամսուն քաղաք, այնուհետև Հունաստան, հետո սփռվել Ֆրանսիա և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ: Արմեն Ցոլակ Մարսուբյանը, ով կազմակերպել է այս ցուցադրությունը հավաքել և ներկայացրել է 1872-1923 թվականներին թվագրվող նկարներ ու պապերի հիշողություննեը, որոնք ինչպես թուրքական «Բիանեթ» լրատվականն է նշում լեզու են առել և պատմում են Դիլդիլյան գերդաստանի կյանքի պատմությունը:

Իսկ Ցոլակ Դիլդիլյանի թոռ ԱՄՆ-ի «Southern Connecticut» պետական համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Արմեն ցոլակ Մարսուբյանը հետևյալ կերպ է պատմում իր ընտանիքի պատմությունը.

«Պապս Մերսովանի Անադոլու քոլեջի նկարիչն էր: 1915-ի օգոստոսն էր, բոլոր հայերը բռնագաղթեցվում էին: Մերսովանի մի ոստիկանական ծառայող, գալով պապիս մոտ առաջարկում է կրոնափոխ լինել:

Կրոնափոխության առաջարկը Մերսիվանի միայն 307 բնակչի է արվել, որոնք բոլորն էլ, ճանաչված արհեստավորներ են եղել: Ինչպես օրինակ պապս Մերսիվանի միակ լուսանկարիչն էր: Նա սկզբում մերժել էր կրոնափոխության առաջարկը, ինչպես մնացած 307 հոգուց շատերը, որոնք նախնտրել էին գաղթի ճանապարհը: Երբ պարզ դարձավ, որ ամերիկացի միսիոներները այլևս չեն կարող պաշտպանել Անադոլու քոլեջի հայերին ու փրկվելու համար հենց հաջորդ օրը պետք էր փախչել Մերսիվանից, պապս հաշվի առնելով, որ իր և իր քրոջ ընտանիքում 5-ական երեխաներ կան ու այդ պայմաններում փախուստը շատ վտանգավոր կլինի, հաջորդ առավոտյան գնաց կառավառական շենք ու հայտնեց իր ընտանիքի կրոնափեխ լինելու մասին և վերցրեց նրանց թուրքական անունները: Ցոլակը դարձավ Պարթև, Արամը` Զեքի, Հայկանուշը` Նադիրե:

Նրանց մահվան տարեթիվը 1915-ն է

Ցոլակ Դիլդիլյանը գաղթից կարողանում է փրկել միայն կարողացավ փրկել միայն Մերսիվանում գտնվող իր եղբորն ու քրոջը ` իրենց երեխանեխով, իսկ Սվասում, Տրապիզոնում և Սամսունում գտնվող բոլոր Դիլդիլյանները գաղթի ճանապարհին մահացան:

«Մուսուլմանացած և թուրքացած» Դիլդիլյանները Ամանորը և Սուրբ զատիկը նշում են վարագույրների հետևում գաղտնի կերպով: Նրանց հետ կան կոտորածից ու բռնագաղթից փրկված ևս 18 հայեր:

Ամանոր՝ փակ վարագույրների հետևում

1916-ի Ամանոր, Մերսիվան

Այս նկարը ինձ համար ամենաթանկ նկարներից է, քանի որ տարիներ անց Դիլդիլյանները այս նկարի միջից հարյուրավոր մարդկանց նայում են որպես իրենց կորցրած կրոնի ու ինքնության տերեր:

Գաղթ դեպի Սամսուն

Անադոլու քոլեջի 1914-1915 թթ. ուսուցչական անձնակազմ: Նշվածները սպանվել են 1915-21թվականներին:

Դիլդիլյանները Մերսիվանում կարողանում են մնալ մինչև 1920 թվականը:

Երբ Մերսիվան հասան Թուրքիան օկուպացրած անգլիական զորքերը, նրանք հայտարարեցին, որ ցանկացողները կարող են վերադառնալ իրենց հին ինքնությանը: Պապս, լինելով կարդացած մարդ, խորությամբ էր զգում իր ինքնությունը: Սակայն պապիս ընտանիքի վերադարձը հայկական ինքնությանը և կրոնին, Մերսիվանում որոշ մարդկանց զայրացրեց: Նրա մի քանի թուրք մտերիմները նրան զգուշացրեցին վտանգի մասին և խորհուրդ տվեցին լքել Մերսիվանը:

1920 թվականին Ցոլակ Դիլդիլյանը մեկնեց Սամսուն: Այնտեղ նրա զարմիկ Սմբատը, որը զոհվել էր գաղթի ճանապարհին, լուսանկարչական ստուդիա ուներ, և նա այդ ստուդիան աշխատեցնելով կարող էր նոր ապագա կառուցել Սամսունում: Նրա ընտանիքը դեռ շարունակում էր մնալ Մերսիվանում, երբ այնտեղ է հասնում Թոփալ Օսմանը: Ցոլակի ընտանիքը ճամբարում պատսպարվելով է միայն կարողանում փրկվել Օսմանի ձեռքից: 1921թվականին ողջ ընտանիքը գաղթում է Սամսուն:

Սակայն 1922 թվականի նոյեմբեր ամսին Սամսունի ղեկավարությունը, նրանցից պահանջեց կարճ ժամանակում լքել երկիրը՝ պատճառաբանելով, որ եթե ուզում են բացահայտ հայ մնալ, ապա պետք է լքեն երկիրը: Մինչ այդ նրանք, չնայած դեռ ընթացող պատերազմին, փորձում էին կարգավորել իրենց կյանքը Սամսունում՝ զբաղվելով ոչ միայն վերոնշյալ լուսանկարչական ստուդիայով, այլև կոտորածներից ու գաղթից ողջ մնացած երեխաներին որբանոցում տեղավորելով:

Հունական կառավարությունը խոստացել էր երկու նավ ուղարկել քաղաքի երկու՝ հայկական և հունական որբանոցների երեխաներին տեղափոխելու համար: Սակայն հույները միայմ մի նավ են կարողանում ուղարկել և որբերի հետ մի կերպ տեղավորվելով Դիլդիլյան ընտանիքը ևս կարողանում է լքել Սամսունը: Գաղթյալ ընտանիքի անդամների ճանապարհները բաժանվում են Հունաստանում՝ Ցոլակը ընտանիքով մեկնում է Ֆրանսիա, իսկ ընտանիքի մնացած մասը՝ ԱՄՆ»:

Ցուցահանդեսը բաղկացած է երկու հարկից և մի մութ սենյակից, որտեղ դրված են Դիլդիլյան ընտանիքի այն անդամներ նկարները, որոնք զոհվել են ցեղասպանության ժամանակ:

Ողջ մնացածներ

Գաղթից հետո Դիլդիլյան գերդաստանի ողջ մնացած անդամները

Ցոլակ Դիլդիլյանի թոռ ԱՄՆ-ի «Southern Connecticut» պետական համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Արմեն Ցոլակ Մարսուբյանը, ով կազմակերպել է այս ցուցադրությունը, մասնակցել է նաև ապրիլի 24-ին Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում անցկացված հիշատակման միջոցառմանը: Նա նշել է, որ երբեք չի հավատացել այն մտքին, որ Թուրքիայուն այդպիսի միջոցառում կարող է կազմակերպվել և ավելացրել, որ այսուհետ պետք է Թուրքիայում կազմակերպվելիք ապրիլքսանչորսյան միջոցառումներին ավելի մեծ թվով Թուրքիայի և սփյուռքի հայեր մասնակցեն ու այնտեղ շատ հայերեն հնչի, քանզի տեղի է ունեցել նաև մշակութային ցեղասպանություն:

Ցուցադրության ժամանակ օգտագործվել է Մերսիվանի Անադոլու քոլեջի արխիվները, որն այժմ նոր անվանումով՝ Սալոնիկի Ամերիկյան քոլեջ, գործում է Սալոնիկում: Օգտագործվել են նաև Դիքրան Քույումջյանի անձնական արխիվը:

Ցուցադրությունը գործում է ապրիլի 26–ից մինչև հունիսի 8–ը:
Ermenihaber.am

Այս ենթաբաժնի վերջին նորությունները

13:28, 04 հուլ

Անիի Մայր տաճարը վերանորոգումից հետո կգործի որպես թուրքական մզկիթ

Բացարձակապես չի նշվում, որ միջնադարյան այդ քաղաքն ու եկեղեցին հայկական են։

16:58, 03 հուլ

Թուրքիայում 15 մարդ կձերբակալվի Էրդողանին վիրավորելու համար

Հուլիսի 1-ին Սարաչհանե հրապարակում ցույցի ժամանակ մի խումբ ցուցարարներ վիրավորել էին Էրդողանին և դիմադրել ոստիկանությանը:

14:43, 01 հուլ

Անկարայում կկայանա Թուրքիա-Չինաստան մեդիա ֆորումը

Ֆորումի բացման արրաողությանը ելույթ կունենան Թուրքիայի նախագահականի հանրային կապերի վարչության ղեկավար Ֆահրեթին Ալթունը և Անկարայում Չինաստանի դեսպան Լյու Շաոբին։

Ուղիղ խոսք

Անկարայում հարձակում TUSAŞ-ի վրա․ մանրամասներ և վերլուծություն

ամենաշատ ընթերցված

Անիի Մայր տաճարը վերանորոգումից հետո կգործի որպես թուրքական մզկիթ

Բացարձակապես չի նշվում, որ միջնադարյան այդ քաղաքն ու եկեղեցին հայկական են։

Պատրիարք Մաշալյան. «Եթե Ստամբուլում լինեի, կընդունեի Փաշինյանին և կհայտնեի իմ առարկությունները»

Պատրիարքարանի փակ լինելու վերաբերյալ Մաշալյանն ասել է, որ այդ հարցում Հայաստանը թույլ էր տվել արարողակարգային սխալ:

Ռուսաստանը բանակցում է թուրքական ատոմակայանի իր բաժնեմասի վաճառքի շուրջ

Նախատեսվում է, որ ատոմակայանի առաջին բլոկը կսկսի էլեկտրաէներգիա արտադրել 2026-ին։

Էրդողան. «Կովկասը դառնալու է խաղաղության կենտրոն»

Այդ մասին հայտարարել է Թուրքիայի նախագահը Ադրբեջանի կողմից օկուպացված Ստեփանակերտում «Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության» 17-րդ գագաթնաժողովի շրջանակներում։