ERMENI HABER AJANSI

                 

Ցոլակ Դիլդիլյանը գաղթից  կարողանում է փրկել միայն կարողացավ փրկել միայն Մերսիվանում գտնվող իր եղբորն ու քրոջը ` իրենց երեխանեխով, իսկ Սվասում, Տրապիզոնում և Սամսունում գտնվող բոլոր Դիլդիլյանները գաղթի ճանապարհին մահացան:

 «Մուսուլմանացած և թուրքացած» Դիլդիլյանները Ամանորը և Սուրբ զատիկը նշում են վարագույրների հետևում գաղտնի կերպով:  Նրանց հետ կան կոտորածից ու բռնագաղթից փրկված ևս 18 հայեր:

 Ամանոր՝ փակ վարագույրների հետևում

                 
                                                 1916-ի Ամանոր,  Մերսիվան

Այս նկարը ինձ համար ամենաթանկ նկարներից է, քանի որ տարիներ անց Դիլդիլյանները այս նկարի միջից հարյուրավոր մարդկանց նայում են որպես իրենց կորցրած կրոնի ու ինքնության տերեր:

                                                   Գաղթ դեպի Սամսուն
                 

Անադոլու քոլեջի 1914-1915 թթ. ուսուցչական անձնակազմ: Նշվածները սպանվել են 1915-21թվականներին:

Դիլդիլյանները Մերսիվանում կարողանում են մնալ մինչև 1920 թվականը:

Երբ Մերսիվան հասան Թուրքիան օկուպացրած անգլիական զորքերը, նրանք հայտարարեցին, որ ցանկացողները կարող են վերադառնալ իրենց հին ինքնությանը: Պապս, լինելով կարդացած մարդ, խորությամբ էր զգում իր ինքնությունը: Սակայն պապիս ընտանիքի վերադարձը հայկական ինքնությանը և կրոնին, Մերսիվանում որոշ մարդկանց զայրացրեց: Նրա մի քանի թուրք մտերիմները նրան զգուշացրեցին վտանգի մասին և խորհուրդ տվեցին լքել Մերսիվանը: 

1920 թվականին Ցոլակ Դիլդիլյանը մեկնեց Սամսուն: Այնտեղ նրա զարմիկ Սմբատը, որը զոհվել էր գաղթի ճանապարհին, լուսանկարչական ստուդիա ուներ, և նա այդ ստուդիան աշխատեցնելով կարող էր նոր ապագա կառուցել Սամսունում: Նրա ընտանիքը դեռ շարունակում էր մնալ Մերսիվանում, երբ այնտեղ է հասնում Թոփալ Օսմանը: Ցոլակի ընտանիքը ճամբարում պատսպարվելով է միայն կարողանում փրկվել Օսմանի ձեռքից: 1921թվականին ողջ ընտանիքը գաղթում է Սամսուն:

Սակայն 1922 թվականի նոյեմբեր ամսին Սամսունի ղեկավարությունը, նրանցից պահանջեց կարճ ժամանակում լքել երկիրը՝ պատճառաբանելով, որ եթե ուզում են բացահայտ հայ մնալ, ապա պետք է լքեն երկիրը: Մինչ այդ նրանք, չնայած դեռ ընթացող պատերազմին, փորձում էին կարգավորել իրենց կյանքը Սամսունում՝ զբաղվելով ոչ միայն վերոնշյալ լուսանկարչական ստուդիայով, այլև կոտորածներից ու գաղթից ողջ մնացած երեխաներին որբանոցում տեղավորելով:

Հունական կառավարությունը խոստացել էր երկու նավ ուղարկել քաղաքի երկու՝ հայկական և հունական  որբանոցների երեխաներին տեղափոխելու համար: Սակայն հույները միայմ մի նավ են կարողանում ուղարկել և որբերի հետ մի կերպ տեղավորվելով Դիլդիլյան ընտանիքը ևս կարողանում է լքել Սամսունը: Գաղթյալ ընտանիքի անդամների  ճանապարհները բաժանվում են Հունաստանում՝ Ցոլակը ընտանիքով մեկնում է Ֆրանսիա, իսկ ընտանիքի մնացած մասը՝ ԱՄՆ»:

Ցուցահանդեսը բաղկացած է երկու հարկից և մի մութ սենյակից, որտեղ դրված են Դիլդիլյան ընտանիքի այն անդամներ նկարները, որոնք զոհվել են ցեղասպանության ժամանակ:

                                                          Ողջ մնացածներ

                  
                Գաղթից հետո Դիլդիլյան գերդաստանի ողջ մնացած անդամները

Ցոլակ Դիլդիլյանի թոռ ԱՄՆ-ի «Southern Connecticut» պետական համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Արմեն Ցոլակ Մարսուբյանը, ով կազմակերպել է այս ցուցադրությունը, մասնակցել է նաև ապրիլի 24-ին Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում անցկացված հիշատակման միջոցառմանը: Նա նշել է, որ երբեք չի հավատացել այն մտքին, որ Թուրքիայուն այդպիսի միջոցառում կարող է կազմակերպվել և ավելացրել, որ այսուհետ պետք է Թուրքիայում կազմակերպվելիք ապրիլքսանչորսյան միջոցառումներին ավելի մեծ թվով Թուրքիայի և սփյուռքի հայեր մասնակցեն ու այնտեղ շատ հայերեն հնչի, քանզի տեղի է ունեցել նաև մշակութային ցեղասպանություն:

Ցուցադրության ժամանակ օգտագործվել է Մերսիվանի Անադոլու քոլեջի արխիվները, որն այժմ նոր անվանումով՝ Սալոնիկի Ամերիկյան քոլեջ,  գործում է  Սալոնիկում: Օգտագործվել են նաև Դիքրան Քույումջյանի անձնական արխիվը:

Ցուցադրությունը գործում է ապրիլի 26–ից մինչև հունիսի 8–ը:

Ermenihaber.am