Ռոբեր Քոփթաշ. «Թուրքիայում դեռ շրջում է 301-րդ հոդվածի ուրվականը»

Հասարակական08:09, 15 Ապրիլ 2013

Ռոբեր Քոփթաշ. «Թուրքիայում դեռ շրջում է 301-րդ հոդվածի ուրվականը»

Ստորև ներկայացվում է Ստամբուլում լույս տեսնող «Ակօս» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Ռոբեր Քոփթաշի «Հանցագործը հենց 301-րդ հոդվածն է» վերտառությամբ հոդվածը:

2012թ. հունվարի 17-ը շատ լավ եմ հիշում: Ամեն անգամ Բեշիքթաշում Հրանտ Դինքի գործով քննող դատարանը մտնելիս ես ինձ «կեղտոտված» էի զգում: Այդ օրն ամոթալի վճռի կայացման օրն էր:

Դատավորի վճիռը լսելուց երկու ժամ անց Ումիթ Քըվանչի հետ միասին Haberturk-ի հաղորդմանը մասնակցեցինք: Անթալիացի Այդըն Թաշչըն ծանուցման մեջ իրեն անվանում է «թուրք քաղաքացի», իսկ ինձ և Ումիթ Քըվանչին` «հայտնի է, որ հայեր են»: Այս անհանգստացնող խոսքերն ակնհայտորեն ցույց էին տալիս նրա մտածողության առանձնահատկությունները:

Լավ, ի՞նչ էինք ասել մենք: Հրանտ Դինքը սպանվել է մի կառույցի կողմից, որում ներգրավված են եղել նաև պետական պաշտոնյաներ, և չնայած նրան, որ դատարանի ձեռքին կային բոլոր ապացույցները` այդ կառույցը մնաց չբացահայտված, և դրանով իսկ պետությունը մեղսակից է դառնում Հրանտ Դինքի սպանությանը: Դա սպանությանը պետության մեղսակցությունն էր: Մենք չէինք ցանկանում, որ պետությունը մասնակցի Դինքի դեմ իրականացված ոճրին: Դրա միակ ճանապարհն այն էր, որ սպանությունում դերակատարում ունեցած կառույցը հայտնվի դատարանի առջև: Եթե չանի դա, ապա պետությունը կշարունակի մարդասպաններին մեղսակից լինել: Սրանով հանրության ուշադրությունն է հրավիրվում նրա վրա, որ ապագայում էլ նման սպանություն գործողներն անպատիժ կարող են մնալ, ինչը մենք չէինք կարող ընդունել:

Այսօր, հետաքննության պատճառ դարձած ծրագրում իմ խոսքը ևս մեկ անգամ լսելով ու կարդալով փորձագետների կազմած դոսյեի տեքստը, և գնահատելով այն Թուրքիայի քրեական օրենսգրքի 301-րդ հոդվածի լույսի ներքո, տեսնում եմ, որ Թուրքիայում յուրաքանչյուր դատավոր հանգիստ խղճով իմ խոսքերի պատճառով կարող է հետաքննություն սկսել իմ դեմ: Քրեական օրենսգրքի առաջին հոդվածը հռչակում է. «Թուրք ազգին, Թուրքիայի Հանրապետությանը կամ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովին հրապարակավ վիրավորողը պատժվում է վեց ամսից մինչև երեք տարի ժամկետով ազատազրկման»: Այս պարագայում վերոնշյալ «պետությունը մարդասպան է, մեղսակցություն, սպանություն» և նման մտքերի համար իր գործը բծախնդրորեն կատարող յուրաքանչյուր դատավոր կարող է ինձ բանտարկել վեց ամսից մինչև երեք տարի ազատազրկման: Ուզում եմ ասել, որ հաղորդման ժամանակ արտահայտած իմ մտքերից ելնելով` կարելի է ինձ մեղադրանք առաջադրել: Թուրքիայի դատական համակարգի ընդհանուր միտումներն աչքի առաջ ունենալով` էլ ի՞նչը կարող է մեզ զարմացնել:

301-րդ հոդվածը 2008թ. Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո փոխվեց և որոշվեց, որ այդ հոդվածով կարելի է դատել միայն արդարադատության նախարարության թույլտվությամբ: Դրանից հետո հանրության մոտ տպավորություն կար, թե 301-րդ հոդվածը էլ չի կիրառվի: Սակայն իմ և Քըվանչի դեմ սկսված հետաքննությունը վկայում է, որ 301-ի ուրվականը դեռ շրջում է Թուրքիայում:

Հավանաբար այդ պահին շատերս մտածում էինք, թե արդարադատության նախարարությունը մեզ դատելու թույլտվություն չի տա: Մի՞թե դուք կարծում եք, թե նախարարությունն իր թույլտվությունը տալու է դոսյեում առկա փաստերի համաձայն. այսինքն, մեր խոսքը համադրելով` հետաքննելու է, թե հայց ներկայացնելու հիմքեր կան, թե ոչ: Եթե այդպես է, ապա հարց է առաջանում` ինչո՞ւ էր անհրաժեշտ նախարարության թույլտվությունը: Նախարարության փոխարեն նույն իրավական և օրենսդրական գործառույթը կարող էր իրականացնել ցանկացած դատախազ: Ասել կուզեմ, որ նախարարությունը քաղաքական գնահատական է տալու: Ավելի կոպիտ ասած` «նախարարությունը պետք է քննարկի, թե մեր դեմ հայցի ներկայացումը մեր կառավարությանը, պետությանն ավելի շատ օգո՞ւտ կտա, թե՞ վնաս»: Բայց ինչքանով է արդար քրեական գործի ճակատագիրը որոշել քաղաքական նկատառումներով, իսկ արդարադատության նախարարությանը դնել երկու քարի միջև: Ասենք, որ այսօր արդարադատության նախարարությունը մեր դեմ հայց ներկայացնելը պետության բարձրագույն շահերին համապատասխան չհամարեց: Իսկ վա՞ղը: Այլ պարագայի և նախարարի դեպքում ո՞վ գիտե` ինչ կարող է լինել: Մի՞թե կարելի է օրենքների կիրառումը թողնել բախտի քմահաճույքին: